Fethiye depremleri antik kentleri ne kadar etkiledi?

DUVAR - Nilhan Kızıldağ ve Harun Özdaş’ın 2012-2019 arasında Piri Reis ve Bodrum gemileri yardımıyla Fethiye çevresindeki batık antik kentlerde yaptığı araştırmanın sonuçları Geoarchaeology dergisinde akademik makale olarak
yayınlandı.
Batık durumdaki arkeolojik kalıntıların mevcut su seviyesine oranlarının, literatürdeki diğer yayınlarla karşılaştırılarak incelendiği çalışmada, Fethiye kıyılarının 3 ayrı bölgesinde 3 farklı değişim olduğu sonucuna varıldı.
Son 1400 yılda, Şövalye Adası çevresinde deniz seviyesi yılda minimum 1,6 mm. yükselirken Gemiler Adası çevresinde deniz seviyesi yılda 2,1 mm., Ölüdeniz’de ise 2,2 mm. civarında yükseliş olduğu tahmini olarak hesaplandı. Deniz seviyesinin yükselmesinin başlıca nedeni ise bu bölgedeki tektonik hareketler, yani depremler.

EGE DENİZİ’NDE HER BÖLGE DEPREMDEN FARKLI ETKİLENİYOR

Ege Denizi’ndeki tektonik hareketler ve sualtı arkeolojisi verilerini karşılaştırarak bir araya getiren çalışma, bölgenin depremlerden nasıl etkilendiğini göstermesi açısından önem taşıyor. Bu bakış açısıyla Ege Denizi konusunda araştırma yapanlar genellikle Yunan akademisyenler. 2009’da son 5000 yılda Ege’de deniz seviyesinin ne kadar yükseldiği incelendiğinde, Attico-Kiklad Adaları bölgesinde yılda 0.9 mm yükseliş olduğu tespit edilmişti. 2019’da yapılan yeni bir çalışmada Kiklad civarında son 5500 yılda su seviyesinde 1 mm.’den biraz daha fazla artış olduğu anlaşıldı. Kızıldağ ve Özdaş’ın (2021) makalesi ise sadece Fethiye civarındaki 3 farklı yerde 3 farklı tektonik sonuç gerçekleştiğini gösteriyor.

SAGALASSOS DEPREMDEN SONRA TERK EDİLMİŞTİ

6. yüzyılın başında ve 7. yüzyılın ortasında gerçekleşen iki büyük deprem Sagalassos antik kentine büyük hasar vermişti. 1957 ve 1959’da gerçekleşen ve büyüklüğü 6,1 ile 7,1 arasında değişen depremler ise buradaki tektonik etkenlerin aktif olduğunu gösteriyor. Fethiye Körfezi’nde yaşanan en yakın tarihli deprem 10 Haziran 2012’de 6 şiddetli olarak kaydedildi. Fethiye’nin üzerinde bulunduğu fay hattı Rodos Adası’na kadar uzanıyor.
6. yüzyıl ortasında yaşanan ve bütün Akdeniz’i etkileyen deprem ise aynı zamanda Jüstinyen Vebası olarak adlandırılan salgın dönemine denk gelmiş. Sagalassos’un bu büyük depremlerden sonra terk edildiği düşünülüyor.

BİZANS DÖNEMİNDE KULLANILAN LİKYA KENTLERİ

M.Ö. 4.yüzyılda kurulan Telmessus kenti, Likyalıların hem tarım hem de deniz ticareti yapmasına imkan tanıyan şartlara sahipti. Likyalılar Domuz Adası, Tersane Adası ve Gemiler Adası’na kadar genişlemişlerdi. Bizans döneminde ise Likya kentlerinde yerleşim devam etti. Erken Bizans döneminden kalan kilise kalıntıları, bazı antik kentlerin uzun süre kullanıldığını kanıtlıyor. 542’de Jüstinyen Vebası dönemi kentlerin terk edilmesinde önemli bir faktör olarak görülüyor. 7. yüzyılda Arap istilalarının başlaması ise sahil kentlerinin terk edilmesinde etkili oldu.
Kızıldağ ve Özdaş’ın oldukça uzun süren araştırmasında, batık durumdaki antik kentlerin havadan çekilmiş fotoğrafları, yapı kalıntılarının güncel ölçüleri gibi veriler değerlendirildi. Fethiye Limanı’nın girişinde bulunan Şövalye Adası’nda, kent kalıntıları denizin yaklaşık 1,5 m. altında kalıyor. Yapıların temel derinlikleri ise 2,4 metreye kadar inebiliyor. Buradaki büyük limanın 50 metre uzunlukta olduğu ve bugünkü sahil şeridinden 30 metre uzaklıkta olduğu ölçülüyor. Liman kalıntıları adanın, rüzgara daha açık olan kuzeybatı ucuna denk geliyor. Gemiler Adası ve Ölüdeniz’deki kalıntıların derinlikleri de yaklaşık aynı ölçülerde. Ölüdeniz’de şu anda su altında kalmış olan yapıların çoğunun eskiden deniz kıyısına inşa edildiği tahmin ediliyor ancak hangi yapının ne amaçla inşa edildiği konusunda henüz net bir bilgi bulunmuyor. Bu bölgenin özellikle 7. yüzyılda Arap istilasıyla aynı dönemde gerçekleşen şiddetli depremler yüzünden terk edildiği düşünülüyor.

Kızıldağ ve Özdaş (2021), Ege Denizi üzerine bugüne kadar yapılan tüm ölçümleri karşılaştırdıklarında, dikey tektonik hareketlerin adaları ve sahil şeridini farklı oranlarda etkilediği sonucuna vardılar. 3 ayrı yerde 3 farklı değişimi tespit etmeleri, Ege Denizi kıyılarının gelecekte tektonik hareketlerden nasıl etkilenebileceğini öngörmeyi sağlayabilir. 2012 Fethiye Depremi ve 2020 İzmir Depremi’nin gösterdiği üzere Ege’deki birçok fay hattı, tarih öncesi dönemden beri aktif durumda.

Kaynak: Kızıldağ, Nilhan. Özdaş, Harun (2021). Relative sea-level changes along the Fethiye coast (SW Turkey) based on recent archaeological data. Geoarchaeology /Volume 36, Issue 3; sf.474-489.  

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/gea.21841

(Çeviri: Melishan Devrim)