O kadar önemli değiliz
Çarpık bireysellik, ayarı kaçmış bencillik, insanlar daha önemli hale gelsin diye pompalanmadı. Tam tersi insanlar, kendilerinden başka kimsenin önemsemediği, güvensiz bir yalnızlığa mahkum. Önemsizleştiler, gösterecekleri özel performanslar dışında zaten önemsiz oldukları hissettirildi. Zincirlerinden başka kaybedeceği olmayanlar yeniden kendilerine zincirlendi.
Türkiye bir süredir turnusol kağıdı tüketiminin zirveye çıktığı dönemler yaşıyor. Hem toplumsal, hem siyasal, hem de kültürel alanda durum böyle. Kimin tam olarak ne olduğunun, aslında neye benzediğinin apaçık ortaya çıktığı, herkesin gerçek tarafının anlaşıldığı testler birbiri ardına geliyor. Fakat aynı zamanda bütün isimlerin, sıfatların kafaya göre kullanıldığı, aynıların ayrı, ayrıların aynı tarafa düştüğü garip bir dönem. Tuhaf zamanların zorlu sınavlarına giren herkes bir takım eksiler alıyor ama daha çok da önüne gelene not veriyor. Ancak alınan notların sınıf geçmeye, durumu anlayıp gözden geçirmeye, biraz olsun ilerlemeye neredeyse hiçbir etkisi, katkısı yok. Kimse ne kendisinin hatalarından ne başkasının yanlışından ders çıkartıyor. Hal ve gidiş hep zayıf.
Zaten verilen notların ortak bir standardı, itiraz edildiğinde gidilecek -mutabık kalınmış- bir hakem de yok. Herkes öğretmen, herkes müfettiş, herkesin elinde başkalarının karnesi. Birileri sürekli kendi birinciliğini ilan ediyor, bir grup insan da önüne gelene basıyor sıfırı. Hayatın pek çok alanında olduğu gibi siyaset de, yaşamak da bir performans meselesine dönüşmüş durumda. Kriterlerin ne alt ne de üst sınırı var. İddialar da en yüksek perdeden, suçlamalar da öyle. Sadece iktidarları kişileştiren liderler, alabildiğine daraltılan alana razı olmuş siyasi aktörler, fonksiyonlarını kaybetmiş teşkilatlar, ayarı bozmuş medya sorunlu değil. Olup biteni izleyen, tepki veren herkes de her şeyi bir performans meselesi olarak görüyor, okuyor, yaşıyor.
Siyaset ve özellikle de gündelik hayattan kurulan siyaset açısından, bu performans meselesi iyice tuhaflaşıyor. İnsanlar olup bitenlerden ruhen nasıl etkilendiklerini, başkalarının etkilenme biçimine duydukları tepkiyi göstermelerinin, siyasi bir eylem olduğunu iddia ediyorlar. Bu konudaki performans gösterileri bazen mağdurları bile aşan abartılar taşıyor. Mesela Ahmet Altan ile ilgili olarak Ahmet Şık’ın yaptığı soğukkanlı ve adaletli olmaya çalışan yoruma gelen bazı tepkiler gibi: Taraf gazetesinin “Gazetecilikten tutuklanmadılar” manşetine verilen tepki konusunda Ahmet Şık’ı “yetersiz” bulanlar bile çıktı. Yeterince etkilenmemiş buldukları gerçek mağdurun performansıyla yarışabileceğini düşünen, isteyen seyirciler var.
23 Ocak’ta Gazete Duvar’daki “Birey olmak ve hayal kırıklığı” başlıklı yazımda şöyle bir bölüm vardı: “Çarpık bireysellik, birey olma algısı, siyasi refleksleri o kadar uzun süredir etkisi altına almış durumda ki, yarattığı anormallikler ortaya çıkmadan önce ne kadar derine sirayet ettiği görülemiyor. (…) Lider merkezli bir siyaset geleneğine sahip olmanın yanına, bütün siyasi görünümlerin bireysel performanslarla ölçüldüğü bir yaklaşım da yerleşiyor. (…) Siyasetin şahsileşmesi, iktidarın kişiselleştirilmesi, neoliberal modelin siyaset mimarisinde bireyselliğe biçilen rolle ilgili bir tasarım hatası.(…) Kişisel performanslara fazla beklenti yükleyen siyasi pozisyonlar, şahsi tercihlerin yarattığı şoklardan bir türlü kurtulamıyor. Belki, bireysel cevaplara bu kadar toplumsal-siyasal anlam yüklememek lazım.”
Çarpık bireysellik, ayarı kaçmış bencillik, insanlar daha önemli hale gelsin diye pompalanmadı. Tam tersi insanlar, kendilerinden başka kimsenin önemsemediği, güvensiz bir yalnızlığa mahkum. Önemsizleştiler, gösterecekleri özel performanslar dışında zaten önemsiz oldukları hissettirildi. Zincirlerinden başka kaybedeceği olmayanlar yeniden kendilerine zincirlendi. Önemsenip önemsenmemenin performanslara bağlı olduğu, başarısızlığın –hatta yoksulluğun- kişisel kabahat olduğu anlatıldı. Bu yüzden, yoksulluk ve çıkışsızlık yüzünden intihar ettikleri konusunda güçlü karineler olan “Fatih’teki dört kardeş” olayına devletin verdiği ilk cevap: “Yardım başvuruları yok”. İnsanca yaşamak bir hak değil de başarılması gereken bir hedefmiş ve bu performansı gösteremeyenlere çekilmekten başka seçenek yokmuş gibi.
Kimse önemsediği için kendini önemli hissetme ve dayatma gayretinin çok saldırgan formları da var elbette. Yabancı düşmanlığı, ırkçılık ve her türden faşizan tasavvur en küçük kılcallara kadar genişliyor. Aksaray’da otizmli çocuklara karşı yapılanlar münferit olmadığı gibi hemen her gün benzerleri hayatın içinden çıkıp geliyor. “Hafif otizmliye karşı değiliz” demeyi hak gören muhtar, “benim çocuğum rahatsız oluyor” diyen velilerin talepleriyle okul müdürüne, valiye gidiyor ve bu saldırganlık anlayış görüyor. Anlayış yetmeyince saldırı dozu büyüyor, koca koca insanlar çocukları yuhalıyor. Sonra birileri çıkıp “biraz abartılmış olabilir” diyor. Bunun yukarıdan aşağıya doğru meşrulaştırılan, aşağıdan yukarıya doğru sıradanlaşan saf kötülük olduğuna şüphe yok.
Bülent Arınç’ın -sonradan utandırıcı biçimde geri alsa da- KHK meselesine “acıma” üzerinden dahil olması ve buna verilen tepkiler de fazlasıyla öğretici. Televizyon ekranlarında ve sosyal medyada “acımak FETÖ mücadelesine halel getirir mi?” başlıklı tartışmalar açıldı. Altan, Ilıcak tahliyesindeki “sevindim-üzüldüm” parantezi, “acınır-acınmaz” şeklinde yenilendi. KHK’nın kendisi yerine, bu olay karşısındaki hissiyatlar siyasi performans referanslarına dönüştürüldü. Pek çok olayda hadisenin kendisi ve dahil olan aktörlerin rolleri bile, izleyenlere hissettirdiklerinin karşısında önemsizleşiyor. Yaşananlardan çok, izleyenlere nasıl hissettirdiği öne çıkıyor. Örneğin ABD Başkanı’nın mektubundan rencide olanlar veya çöpe atıldığı için rahatlayanlar için en önemli olan kendi hissettikleri.
Siyasi süreçlere dahil olabilmenin, etkileyebilmenin, değiştirebilmenin imkanları ve bu konudaki inanç azaldıkça, siyasal performans kriteri olarak geriye sadece hisler kalıyor. İktidara yakın olmak veya muhalefet etmek de bazen fark yaratmıyor. Son yılların “unutursak yüreğimiz kurusun”, “içim asla soğumayacak” benzeri slogan sözlerinin bu kadar rağbet görmesi galiba bu yüzden. Olanlar yeterince kötü, yanlış, adaletsiz, zalimce değilmiş de, hissettirdikleri korkunç ve katlanılmaz olduğu için mesele edilmesi gerekirmiş gibi. Bu yüzden bazı olaylar karşısında gösterilen tepkiler, beklenen duygusal performans alınamadığı için yeterli tatmini yaratamıyor. Galiba gerçekten önemli olmak için, sadece kendinin önemli olduğu fikrinden kurtulmak gerekiyor. Yanlış ve kötü olanlar bize öyle hissettirdiği için öyle değil.