El-netice

Tuğba Aydoğan ve Kenan Erdoğan’ın “Manisa’da Medfun Mutasavvıf Bir Şair: Seyyid İbrahim Halil Efendi ve Divanı ‘Kenzi-i Şumûs’” başlıklı “akademik” yazılarını okuyunca insan nurlanıyor! Yazarlarla araştırmanın nesnesi arasında herhangi bir mesafe yok. Mesela şöyle diyorlar: “Kendi ifadesine göre kırk bir tarikattan irşad görevi ve icazet almış olan İbrahim Halil Efendi, yürütmeyi daha ziyade Nakşibendî tarikatı üzerinden yapmıştır.” Bir sayfa sonra gerçekten de öyleymiş gibi “41 tarikatten icazet almış olan” ifadesini kullanıyorlar. Önce “kırk bir tarikattan” diyorlar, sonra ise “41 tarikatten.”

Onlara göre şeyhin 100 kadar da menkıbesi vardır, ancak yazının “sınırlı” olması nedeniyle onun “başından geçen menkıbeler” ayrıca incelenebilir. Elbette edebiyat artık başka bir yerde olduğu için divanın edebî bir değeri yok, ama yazarlar büyük bir keşif yapmışlar gibi paso “müellif nüshası” deyip duruyorlar.

Halîl, Vehbî, Recâî, Hüdâî ve İbrâhim gibi mahlaslar kullanan Halil İbrahim Soğukoğlu’nun Divân-ı Kenz-i Şümûs’u yaklaşık 8 bin beyitlik 730 kadar manzumeden oluşmaktadır. Söz konusu divanda birkaç Arapça ve altı da Kürtçe (Kurmancî) manzume bulunuyor. Geri kalan manzumeler Türkçedir (Osmanlıca). 1994 yılında İsviçre’de Aramî alfabesiyle basılan kitap, 2001’de, İstanbul’da Latin alfabesiyle basılır. Kitapta divan şiiri gibi tekke şiiri örnekleri de görülmektedir.

Halil İbrahim Soğukoğlu

Türkçe manzumeler için “tasavvufî”, Kürtçe manzumeler için ise “öğüt tonlu” demiştik. Türkçelerde kendi hayatından bahseden Soğukoğlu’nun şu beytini aktarmakla yetinelim: “Ey vatanı issiler vatana gelin / Bir vatanım içün terk-i evtânım.” Dolayısıyla bir vatanı için vatanları terk eden biriyle karşı karşıyayız.

Bu divanın dışında da Kürtçe manzumeleri olduğu söyleniyor. Divandaki altı Kürtçe manzumesi ise, sonlara doğrudur ve 724-729 numaraları arasındadır. Kurmancînin “Berfırat” (Fırat kıyısı) ağzı ile yazılmış olan manzumeler birtakım gramer ve imlâ hataları barındırır. Sever Işık ve Nevzat Eminoğlu’nun yaptıkları transkripsiyonda da birtakım hatalar göze çarpıyor, izafeler gibi. Bu manzumelerden 726 numaralı olanı çevirisiyle birlikte aktarıyoruz:

726

Baxçeyê dostê sunbul rihanê vebû

Teyrê bilbil ra xunçe maûnê vebû

Wexta xwe ye mela werin aşiqan

Camêrê Xweda meydana xwe vebû

Hîro dostê hûn dewet eşqê kirin

Ca meriyê Xweda meydanê xwe vebû

Ne cewher e kufrê kêla bêxwe mexwe

Ê kî dixwazî kaniya cewherê vebû

Hana ji dûr da tu xudan merîfet nabî

Êk aşiq bû, kaniya îrfanê vebû

Êk dixwazî mêla qedehekî vexwu

Werin dikana şerabê eşqê vebû

Derva rêkin megrin hûn ji vê rêkî

Hîro rêka sirrê furqanî vebû

Ê kî ji Adem ra secde nakirî

Ji wî ra qapûyê lenetê vebû

Melaîkan ji Adem ra secde kirin

Ji herdika zî yekî ra rê vebû

ÇEVİRİSİ

Sümbül ve reyhanın dostu olan bahçe açıldı

Bülbül kuşu için mâ’ûn goncalar açıldı

Vakti geldi ey mollalar âşıklara gelin

Cömert Allah’ın meydanı açıldı

Dostlar sizi bugün aşka davet etti

Artık Allah dostları için meydan açıldı

Cevher değildir tuzsuz aşı yeme

İsteyen için cevher pınarı açıldı

Böyle uzakta marifet sahibi olamazsın

Âşık olan içen irfan pınarı açıldı

Bir kadeh içmek isteyene

Gelin dükkâna, aşk şarabı açıldı

Bu yolu bırakmayasınız sakın

Bugün furkanî sırrın yolu açıldı

Adem’e secde etmemiş olana

Onun için lanet kapısı açıldı

Melekler secde ettiler Adem’e

İkisinden her biri için bir yol açıldı

Netice olarak altı yazılık bu dizide İbrahim Halil Soğukoğlu’yu anlatmaya ve çözümlemeye çalıştım. Mümkün olan bütün yorumları yapmam mümkün değil elbette. Öyle bir iddiam da yok. Ama birilerinin anlattığı gibi olmadığı açık. Bence “ilginç” ve “renkli” değil, görevini yerine getirmiş bir görevli o. Birilerine örnek olurken birilerine ibret olabilecek bir portre.

Yazının görselleri TDV İslâm Ansiklopedisi’nden alınmıştır.