İnançtan kurtuluşa doğru: Musa Dağı direnişi

19'uncu yüzyılın henüz ortalarındayken başlayan katliamlar, bir süreden sonra periyodikleşir ve 20'nci yüzyılın başlarındayken önce Adana’da, sonra da Anadolu’nun ve İstanbul’un çeşitli nahiyelerinde, devlet eliyle soykırıma varır. Birinci Dünya Savaşı’nın süregittiği dönemde, Antakya’da yaşayan Ermenilerin kulağına soykırımın sesleri yüksek sesle duyulagelir.

Meselenin devlet söylemi ile bakıldığında “tehcir” olmadığı, Ermenilerin; askerlerin ve çetelerin eliyle katledildiği haberi Anadolu’da yankılanır. Nisan sonrasında gelişen olaylarda yaşanan katliamlar ürkütücüdür. Haziran’ın başlangıcı ile “tehcir” kararının Musa Dağlı Ermenilere de sirayet etmesi üzerine kitle, aralarında tartışır. Kaçmayı veya kaderlerine razı gelip sürülmeyi uzun uzun konuşan, hadiseyi her yönüyle değerlendiren Ermeniler, direnme kararı alırlar.

Çevre köylerde bulunan Ermeniler, papazların öncülüğünde bir araya gelir ve 1915 Temmuz’unun sonu ile birlikte Musa Dağ’ının doruklarına tırmanışa geçer. Musa Dağ, coğrafi yapısı itibariyle bir yarısı Akdeniz’le, diğer yarısı ise Antakya’nın ovalarıyla çevrili bir fiziki yapıya sahiptir. Bu fiziki yapı, Musa Dağ’ında direnen Ermeniler'in kurtuluşunu sağlayacaktır.

Yüzyıllar boyunca geçimini tarımdan karşılayan bu kitlenin düzenli orduya ve çetelere karşı 40 gün süren direnişinin başarıya ulaşmasının sebeplerinden bir diğeri ise mevsimlerden yaz olmasıdır. Bölgeye hâkim olan kitle, dağda yetişen meyvelerden, sebzelerden bolca faydalanır. Neyi, ne oranda tüketmelerinin farkında ve bilgisinde olan kitlenin birbirlerine kenetlenerek yazdığı destansı direnişin üzerinden yüz yıl geçmesine rağmen güncelliğini koruyor olması dikkat çekicidir.

Flavia Amabile, Marco Tosatti / Musa Dağ Direnişi Aras Yayıncılık

Direniş, başladıktan yaklaşık bir ay sonra, Akdeniz’de konuşlanan Fransız bandıralı bir geminin dikkatini çeken Musa Dağ direnişçileri, konunun müttefikler arasında konuşulması sonucu aynı gemiler ile Musa Dağ’ın eteklerinden alınır. Kuşatma altında onlarca gün tutulan, kısıtlı silah ve gıdanın tekdüzeliğine rağmen umudunu yitirmemesini konu alan “Musa Dağ Direnişi” isimli kitap, bilimsel yanının dışında gerçek karakterlerin kurmaca yanına da eğilir.

KURTULUŞUN ARKASINDAKİ GÜÇ: İNANÇ

Musa Dağlıların, yaşayış biçimlerini, kültürlerini, dini ritüellerini derinlemesine inceleyen eser, direnişin kahramanlarının yaşamöykülerini de anlatmadan geçmez. Gerçekliğin, ancak hayali olanla bütünleştiği zaman kalıcılaştığının farkında olan kitabın yazarları, bu destansı yolculuğu bu biçim ile sonsuzlaştırır.

Dönemin yapısı düşünüldüğünde, imkânların ne kadar kısıtlı olduğu da tahmin ediliyorken, bilgi ve belgelere de ulaşan yazarlar, direniş sonunda kitlenin gemilere alındığı anların da fotoğraflarından faydalanır. Deniz yoluyla müttefiklerin eline mektuplar bile ulaştırmaya çalışan direnişçiler, aralarındaki iyi yüzücülere de ayrıca önem gösterir. Bu mektupların da yayınlandığı kitapta, Dikran Antreasyan isimli direnişçi, direnişçilerin adına uzun uzun mektuplar kaleme alır. Bölgenin ve direnişin panoramasını çıkaran Antreasyan, müttefik devletlerinden yardım ister. “Sizden rica ediyoruz, açlıktan ölmemize ve yok oluşumuza göz yummayın. Henüz geç değilken hayatlarımızı ve onurlarımızı kurtarın.” diyerek sonlandırır bu mektuplardan birini.

Bölgenin demografik yapısının da irdelendiği bu direniş, Yahudi Soykırımı sırasında Avrupalıların dikkatini daha da çeker. Bu direniş biçiminin varoluşsal bir yaşama şekline dönüştüğü görülür ve bu iradeye saygı duyulmasını sağlar.

İnanç mefhumu ise kitabın temel dertlerinden biridir. Yazarlar, kurtuluşun gerçekleşmesinin ardındaki temel iradenin bu olduğu üzerinde ayrıca durur, altını kalın kalın çizer.

Göğsünden vurulup ölmek üzerine olan Hagop’un, arkadaşlarına dönerek ettiği cümle direnişin özetini oluşturur. “Size yalvarıyorum, benimle meşgul olmayın, her halükarda ben artık bittim; siz gidip düşmana karşı direnin. Mutlaka kazanacağımızdan asla kuşku duymayın. Zafer bizimdir.”