Alevilerin yeni yılı ‘Khal Gağan’ başlıyor

Sevim Kahraman

DERSİM - Dersim’de yüzyıllardır Khal Gağan olarak bilinen şenlik ile eski yıl uğurlanıp yeni yıl karşılanıyor. Eski bir Alevi geleneği olan bu şenlik, dayanışmayı ve paylaşımı artırmayı amaçlıyor.

28 Aralık’ta başlayacak olan şenlikler üç gün boyunca Dersim’in ilçe ve köylerinde kutlanacak.

GAĞAN’IN SEMBOLÜ: ARINMA VE TEMİZLİK

Alevi inancına göre, üç aylık ibadet takviminin başlangıcı da olan Khal Gağan, Hızır ve Heftamal’a bağlanarak 21 Mart’ta tamamlanacak. Yeni yıl (Sere Sale) hazırlıkları 21 Aralık’ta başlıyor. Aleviler, Khal Gağan kutlamaları için hazırlanma sürecine giriyor ve evlerinin iç ve dış temizliğini yapıyorlar.

Khal Gağan’ın en önemli sembollerinden olan arınma ve temizliğe ilişkin sanatçı Metin Kahraman şunları söylüyor: “21 Aralık'ta Alevi inancına göre her yılın bir ‘paşası’, bir ‘rızk vereni’ var. Batın aleminde (görünmeyen alem) her yılın bir rızk vereni olduğuna inanılıyor ve o da yılın verimli ya da olmayacağını belirliyor. O üç ay sonra bu yılın sahibi olacak. O yılın rızkını dağıtacak. Tam bu günlerde, eski yılı kovalayıp yeni yılın gelmesi için evimizi özenle temizleyip lokmalarımızı yapıyoruz. Üç gün boyunca yaşlılar kütük getirir, yakarlar. Onun etrafında sohbet döner. Onun külleri, kar zamanında o evin dört bir yanına atılır ki, yol açılsın... Evler, bacalar her yer temizlendikten sonra lokmalarla ırmağın kıyısına gidilir. Oradan getirilen su ile evin bolluk ve bereketli bir tarımsal yıl geçirmesi, hanenin kem gözlerden, nazarlardan korunması dilenir. Ayrıca salı gününden başlayıp üç günlük oruç tutulur. Üç günlük orucun anlamlarından biri de kışın çetin geçirilecek olan üç ayın haber verilmesidir.”

‘KAPI KAPI EVLER DOLAŞILIR, YİYECEK TOPLANIR, KÖYÜN EN FAKİR EVİNDE YENİLİR’

Gağan ayının en önemli ve en yaygın uygulaması, ‘khalkek’ ya da ‘khalık u fatık’ denilen oyun. Bu oyunun temelinde, geçmiş ile geleceği temsil eden üç figür bulunuyor.

Kahraman bunların anlamlarını şöyle anlatıyor: “Üç genç erkek, üç ayrı karakter olarak hazırlanır. Gençlerden bir eski, yırtık, sökük, giysiler giyer, sakal, bıyık takarak yaşlı bir erkek rolüne girer. Gençlerden ikincisi, güzel ve yeni kadın elbiseleri giyer, kaşını, gözünü, dudaklarını abartılı bir şeklide boyar. Gençlerden üçüncüsü yine güzel ve yeni giysiler giyer fakat yüzü siyaha boyanarak genç bir delikanlı olarak hazırlanır. Bu üç figürden yaşlı erkek, geçen yılın ‘yaşlı sultanını’ temsil eder. Güzel ve bakımlı kadın, bu dünyayı yani 'haneyi’ temsil eder ve son olarak yüzü siyaha boyanmış genç delikanlı da ‘yeni gelen sultanı’ temsil eder. Buradaki gencin yüzünün siyaha boyanmasının sebebi, onun yıldızının batın alemde henüz yeni doğması ve bu zahir alemde henüz zuhur etmemiş olması dolasıyladır. Bu durumda Gağan ayında yeni yılın sultanının yıldızı gaipte doğmuş olur ve yeni sultan mart ayında yani Newroz'da bu âlemde zuhur eder, görünür, tahtına oturur. Bu üç temel figür hazırlandıktan sonra başka gençlerin ve çocukların da katılımıyla tören alayı yola çıkar ve kapı kapı bütün evleri gezerek, ‘khalık ve fatık’ oyunu oynanır. Her evden yağ, un, şeker, ceviz, çeşitli meyve kuruları gibi yiyecekler toplanır ve toplanan yiyecekler köyün en fakir ailesinin evinde bir eğlence havasında hazırlanır. O gece beraber yenilir, içilir, sonra kalanlar da bu yoksul eve bırakılır.”

'BU YILKİ GELİR İHTİYAÇ SAHİPLERİNE GİDECEK'

Kahraman, bu yıl yapılacak etkinlikten elde edilecek gelirin ihtiyaç sahiplerine verileceği bilgisini paylaşıyor: “Dersim'de Gağan'ın bir diğer önemi de bir sosyal dayanışma günü olması… Çünkü o sene kışın kimin ürünü yok, kim tarımda başarısız olduysa; o tespit edilerek onun evinde yenir yemekler. Biz her sene bunu yapıyoruz zaten. Bir takım sosyal projeler için kullanıyoruz biz de. Bu sene de yine kültür alanında bir miktarını kullanmak istiyoruz. Bir kısmını da ihtiyaç sahiplerine vermeyi düşünüyoruz. İlçelerde gezerken topladığımız lokmaların yarısını belediye başkanına bırakacağız. Onlar da ilçedeki bir fakire versin diye. Aleviler için çok eski, kültürel bir gelenektir. Unutulmaya yüz tutmuştu, biz bunu yaşatmak için çabalıyoruz.”

DERSİM’DEKİ GAĞAN’IN ETKİNLİK TAKVİMİ

Bu yıl da Dersim’de Gağan’a ilişkin çeşitli etkinlikler gerçekleşecek.

-27 Aralık’ta Dersim Belediyesi konferans salonunda saat 18.00'de Cemal Taş moderatörlüğünde sanatçı Kemal Kahraman, ‘Dersim ibadet takviminde Gağan, Hızır, Heftemal’ konulu bir söyleşi yapacak. 

-28 Aralık'ta ise saat: 11.30'da biri çocuklardan oluşan toplamda dört Gağan ekibi ile birlikte Seyit Rıza'ya Gağan yürüyüşü yapılacak. Burada lokmalar dağıtılıp basın açıklaması yapılacak. Daha sonra Gağan ekipleri, mahalleleri gezecek. Toplanan lokmalar ise akşam 18.00'de belediye konferans salonunda pay edilecek. Burada Dersim Belediyesi korosunun bir dinletisi olacak.

-Her sene olduğu gibi bu yıl da 29 Aralık’ta Ovacık’a bağlı Kedek köyündeki ziyarete gidilecek ve Gağan lokması pay edilecek.