Zafer Toprak: Hoşgörülü, sağduyulu ve çalışkan bilim insanı

Şevket Pamuk*

Zafer Toprak Türkiye’de tarihçiliğe, yüksek öğretime, düşünce hayatına ve önde gelen eğitim ve araştırma kurumlara değerli katkılar yapmış bir bilim insanıydı. Kendisini çok erken kaybettik.

Zafer, kurumların önemine inanır ve kurumları geliştirmeye büyük değer verirdi. Boğaziçi Üniversitesi’nde önce Tarih Bölümü’nün daha sonra da Atatürk Enstitüsü’nün tarih öğretimi ve tarih araştırmalarında ülkenin en önde gelen birimleri arasına girmesinde büyük katkıları olmuştur. 

Zafer Toprak ülkemizde başka önemli kurumların kurulmasında ve gelişmesinde de öncü rol oynadı. Tarih Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldıktan sonra uzun yıllar yönetim kurulu üyeliği ve başkan yardımcılığı yaptı. Toplum ve Bilim dergisinin, Toplumsal Tarih dergisinin, Yurt Yayınlarının ve Tarih Vakfı Yurt Yayınlarının kurucularından oldu.

Zaferle bundan 50 yıl önce Çanakkale’de askerlik yaparken tanıştık. Boş zamanlarımızda satranç oynayarak arkadaş olduk. 1975 yılı sonbaharında askerden yeni çıkmıştık, ikimiz de doktora öğrencisiydik, doktora tezlerimiz üzerinde çalışıyorduk. Bir gün Zafer beni Kadıköy’de, sanıyorum annesi ve babasıyla birlikte oturduğu daireye davet etti. Odasında sohbet ederken, bir ara dayanamadı, yatağının örtüsünü kaldırdı. Yatağın altındaki büyük sandık, İngiltere Dışişleri arşivinden derlenen 19. yüzyılda Anadolu ve Osmanlı İmparatorluğu üzerine belgelerin, konsolosluk raporlarının fotokopileriyle doluydu. Böylece Zafer’in belge, kitap ve dergi toplama tutkusunun ilk örneğini orada görmüş oldum.

Daha sonra, 1994 yılından itibaren yirmi yıl Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü’nde ve Tarih Vakfı’nın kurullarında birlikte çalıştık. Zafer’in önderliği ve vizyonuyla, oluşturduğumuz değerli öğretim üyesi kadrosuyla, değerli öğrencilerimiz ve mezunlarımızla, Atatürk Enstitüsü Modern Türkiye tarihi ve Modern Türkiye çalışmaları alanında sadece Türkiye’nin değil dünyanın önde gelen birimlerinden biri oldu. 

Zafer hoşgörülü, sağduyulu ve çalışkan bir bilim insanıydı. Kendisini çok özleyeceğiz.

*Prof.Dr. / Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü