Yol vergisi: Belediyeler için bir test
Yol vergisi, halktan alıp belediyelere daha çok asfalt döktürmenin vergisi. Çok açık. Ama belediyeler böylesi bir paraya konacakları için sevinmesinler. Bu para karşılığında çok daha fazlası halkın cebinden çıkacak. O yüzden belediyeler halkın cebinden daha çok para çıksın diye devletten para almayı isteyebilirler.
İktidar tel tel dökülüyor. Dökülen her tel bir can aslında. İktidarın tek politikası halktan bir şey almaya indirgenmiş durumda. Verecek hiç hali yok.
Siyaset de tıkanmışlığın doruğunda. Meseleyi anlayamayan, anlatmayan ve hatta saklayan bir noktada. Seçimler biteli neredeyse 10 ay oldu ve hiçbir belediye kente dair bir bilgi, bir politika üretmiş değil. Üretildi denilenlerin çoğu ne yazık ki çöp.
YOL VERGİSİ
1 Şubat tarihinde yol vergileri hakkında Emine Kaplan imzalı önemli bir haber çıktı. Hükümet “Yol ve Trafik Katkı Payı” gibi bir düzenleme yapıyor. Haberi okuduğumuzda ortada yeni bir plan olduğunu görüyoruz:
1. Motorlu Taşıtlar Vergisi’nin (MTV) yüzde 10’u oranında alınacak.
2. Bu pay, MTV ile birlikte Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca tahsil edilecek.
3. Para belediyelere ulaşım, trafik altyapı ve üstyapı hizmetlerinde kullanılmak üzere verilecek.
4. Paralar belediyelerin nüfuslarına ve yüzölçümüne oranla dağıtılacak.
5. Büyükşehirlere doğrudan, diğerlerine İller Bankası üstünden verilecek.
Aslında iktidar belediyelere “Karayolları Holding için çalışın, parasını ben ayarlıyorum” diyor! Çok açık.
YOL VERGİSİ İLE TOPLANACAK PARA 2,1 MİLYAR TL
“2018 yılı KGM toplam harcama tutarının 33,5 milyar TL olduğu dikkate alındığında ise kuruluşumuzun toplam harcama tutarının yaklaşık iki katı tutarında vergi ve ücret geliri elde edildiği görülmektedir.”
Karayolları Genel Müdürlüğü 2018 yılı raporlarında böyle söylüyor. Yani “bir harcıyorsak devlete iki kazandırıyoruz” diyor. KGM’nin bu söylemi çok önemli. İşin aslı KGM 2018’de 1 TL kendisi için harcamışsa, üstüne 3,2 TL müteahhitçe harcanmış, kazandırdığı para ile bunu çıkardığı gibi üstüne devlete de 4,4 TL kazandırmış.
Bu oranlar kadar miktarlar da astronomik. 2018 yılında KGM’nin harcaması 7,5 milyar TL iken yatırımları 25,5 milyar TL olmuş. Devletin bu vesile ile topladığı para ise 68,4 milyar TL. KGM masraflarını düşünce temizinden 34,9 milyar TL bütçeye aktarılmış diyebiliriz.
2018’de bu gelirlerin içinde MTV 12,8 milyar TL. 2020 için bütçede tahmin edilen ise 20,6 milyar TL. Bu durumda yol vergisinden toplanacak para yaklaşık 2,1 milyar TL daha olacak!
BELEDİYELER YOL VERGİSİNİ SEVİYOR MU?
Karayolları Holding, yani KGM devlet otomobil-asfalt denkleminden daha çok para toplansın diye yatırım yapan bir organizasyon. Harcadığının iki katını devlete kazandırıyor. Devlete ve müteahhitte para kazandırma kuruluşu diyebiliriz.
Peki, KGM devlete kazandırmak için karayolu ulaşımına yatırım yapıyorsa belediyeler kime kazandırmak için karayolu ulaşımına yatırım yapıyor?
İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2020’de karayolu ulaşımına tam 2 milyar 344 milyon TL harcayacak. Ankara’da 1,25 milyar TL, İzmir’de ise 950 milyon TL harcayacak. En büyük 11 belediyenin karayolu ulaşımına harcayacağı para 6 milyar TL’den fazla.
Yani belediyelerimiz halka değil, Karayolları Holding’e çalışıyor. Otomobil ulaşımına hiç de para almadan milyarlarca lira harcıyorlar. Ama konu belediye otobüsüne gelince hem parasını alıyor hem de zammını yapıyorlar. Sadece son bir yıllık zamlara baktığımızda Ankara’da otobüs bileti 2,75’den 3’TL’ye, Adana’da 2,3’den 2,8 TL’ye çıktı. Ayrıca Aydın ve Adana gibi kentlerde de zam yapıldı. En fahiş toplu taşıma ücreti ise Samsun’da. 4 TL’lik otobüs bileti 4,5 TL olmuş!
HALKA EZİYET, BELEDİYELERE RÜŞVET Mİ?
KGM’nin bu çabasının bir karşılığı var. Bir asfalt ekonomisi peşinde. 2019 yılı sonuna kadar 125,4 milyar TL’yi karayolu projelerine yatırmış: Şimdi geriye kalan 112,9 milyar dolarlık yatırım için çalışmaya devam etmiş. Bunun karşılığında çok daha fazlasını halktan alarak devletin cebine gitmesini sağlamış.
Belediyelerde de durum biraz farklı, ama temelde aynı. KGM geçen yıl kişi başına 218 TL karayolu yatırımı yapmış. KGM bu işlerde yeni doğan bir bebek için bile 218 TL karayolu yatırımı yapıyorken Ankara 221, İzmir 218, İstanbul ise 151 TL kişi başına karayolu harcaması yapıyor.
Bir Çankayalı için durum daha vahim. Hem ilçe hem de büyükşehrin bu harcamaları toplandığında kişi başına 316 TL karayolu taşımacılığı harcaması çıkıyor.
Resim böyle olunca belediyelerin bu tasarıya itiraz edeceğini pek zannetmiyorum. Aslında AK Parti bu tasarı ile asfalt-beton belediyeciliğine rüşvet vermiş olacak. Ama belediyelerin artık şuna karar vermesi gerekiyor: Halka mı, yoksa asfalta mı çalışacaklar? Rakamlar şimdiye kadar asfalta çalıştıklarını gösteriyor. Hem de hiçbir karşılığını almadan!
Yol vergisi halktan alıp belediyelere daha çok asfalt döktürmenin vergisi. Çok açık. Ama belediyeler böylesi bir paraya konacakları için sevinmesinler. Bu para karşılığında çok daha fazlası halkın cebinden çıkacak. O yüzden belediyeler halkın cebinden daha çok para çıksın diye devletten para almayı isteyebilirler. Ama unutmasınlar ki soyulan o halk onları seçen halk.
Yol vergisi belediyeler için çok net bir test. Ya karşı çıkıp hemşehrilerini kollayacaklar ya da karşı çıkmayıp soyulmasına izin verecekler. Bu hal, poşet meselesine çok benziyor. Çok tepki çekeceği belli.
Grafik-13 Büyükşehir, KGM ve en büyük ilçe dahil TL cinsinden kişi başına karayolu harcaması. Veriler en son performans raporlarından alınmış olup 2019 yılı nüfusuna bölünerek elde edilmiştir.