Mutluluk profesöründen: Mutluluk size uyan bir hayatı yaşama meselesidir

Hatime Kamilçelebi*

Hollanda’nın Rotterdam Erasmus Üniversitesi’nde Mutluluk Profesörü Ruut Veenhoven ile Türkiye’deki mutluluğu nasıl artırabileceğimiz ve insanların mutlu olmak için neler yapması gerektiği üzerine konuştuk. Mutluluk konusunda dünya otoritesi olarak gösterilen Veenhoven geçtiğimiz günlerde 81 yaşına girdi ve emekli olsa da çalışmalarını üniversitedeki Mutluluk Ekonomisi Araştırma Merkezi’nde sürdürmeye devam ediyor. Mutlulukla ilgili araştırmaların bulgularının yer aldığı “Dünya Mutluluk Veritabanı”nın (World Database of Happiness) kurucusu. Bu veritabanı herkesin erişimine açık. Veenhoven, mutluluk üzerine yaptığı çalışmaların ellinci yılı olması vesilesiyle iki yıl önce “Mutluluğun Papası” unvanıyla onurlandırıldı. Mutlulukla ilgili sosyoloji alanındaki çalışmalarının yanında özellikle mutluluk ekonomisinin yapı taşlarının oluşturulmasına katkı sağlayan yüzlerce bilimsel çalışması dolayısıyla asrımızın en önemli bilim insanlarından biri. Çalışmaya devam etmesi, üretkenliği, bilgisini paylaşması ve bunu büyük bir tutkuyla yapması heyecan verici. Kendisiyle ortak çalışmamızın olması ve her daim desteğini hissettirmesi bana memnuniyet veriyor.

Mutluluk ile ilgili ufuk açıcı düşüncelerinin ve tavsiyelerinin bu zor zamanlarda biraz olsun mutluluğumuzu artırmaya yardımcı olacağını düşünüyorum. Türkiye’ye özel bazı sorularımı da vaktini ayırıp incelediği ve büyük bir içtenlikle yanıtladığı için ayrıca kendisine minnettarım.

Covid-19 sırasında insanların mutluluğu büyük ölçüde azaldı. Covid-19 sonrası mutluluklarını artırmak için onlara ne yapmalarını tavsiye edersiniz?

“Covid-19 kapanmaları nedeniyle yapılamayan, yani geçici olarak sürdüremedikleri sosyal temaslarını ele alsınlar. İrtibatlarını yeniden oluştursunlar ve canlandırsınlar. Bu tavsiye çoğu insan için geçerli olacaktır, ancak herkes için geçerli olacak bir tavsiye yoktur. Mutluluk, size uyan bir hayatı yaşama meselesidir ve hangi yaşam biçiminde kendimizi en iyi hissettiğimizi deneyimleyerek öğreniriz. Bazı insanlar için Covid-19 pandemisi, daha önce yaşadıkları yaşam biçimine geri dönmek istemediklerini fark etmelerini sağlayacak.”

Türkiye'deki mutluluk hakkında ne söylersiniz?

“Türkiye'de ortalama mutluluk 0-10 ölçeğinde 5,8'dir. Bu rakam bir ülke için olması gerekenden daha az, çünkü Danimarka'nın mutluluk ortalaması 8,3'tür. Covid-19 pandemisi öncesi Türklerin mutluluğu yarım puan daha yüksekti.”

Türkiye'de yüksek enflasyon var ve satın alma gücü oldukça düştü. İnsanlar öfkeli. Yüksek enflasyon ortamında yaşamak zorunda kalan insanlara tavsiyeniz ne olur?

“Enflasyon, yoksulluk ve işsizlik vb. ekonomik sorunlar tipik olarak ülkelerdeki ortalama mutluluğu düşürür. Bu tür durumlarla en iyi nasıl başa çıkılacağı konusunda genel bir tavsiye veremem.”

Geleceğe dair umutlu olmak, zor zamanlarda insanların mutluluğunu artırır mı?

“Umut genellikle zor durumlarla başa çıkmanıza yardımcı olur, ancak gerçekçi olmayan umutlar yağmurdan kaçarken doluya tutulmanıza neden olabilir.”

İnsanlar zor zamanlarda mutluluklarını nasıl artırmalı?

“Genel bir tavsiyem yok, fakat sorularınız hakkında bir kez daha düşündüm: Çoğu genel tavsiyeler ile ilgili. Bu tavsiyeler sağlık durumunda mutluluktan daha mümkün olabilir, çünkü mutluluk, fiziksel sağlığınızdan çok kişisel özelliklerinize (yaşam durumunuza ve yaşam yeteneğinize) bağlıdır. Bu nedenle, genel pratik kurallara göre hareket edemeyiz, ancak bizim için neyin işe yaradığını bulabiliriz. Geçmişte mutluluk yaratan bir yaşam tarzı her zaman eşit derecede tatmin edici değildir, çünkü yaşam durumumuz ve yaşam yeteneğimiz zamanla değişir: Otuzlu yaşlarınızdaki en uygun yaşam tarzı, tipik olarak yaşlılıktakiyle aynı değildir. Hangi yaşam tarzının bize uyduğunu çoğunlukla günlük deneyimlerde buluruz. Deneme yanılma sürecini 1) yeni şeyler deneyerek (örneğin işler, sevgililer) ve 2) mutluluk göstergesi gibi araçları kullanarak, günlük aktiviteler sırasında ne kadar mutlu hissettiğinizi izleyerek hızlandırabilirsiniz. Bu aracın nasıl olduğunu “Kişinin ne kadar mutlu hissettiğine ilişkin farkındalığını arttırarak artan mutluluk: Mutluluk göstergesini kullanarak kendini izlemenin mutluluğa etkisi” çalışmamızdan bulabilirsiniz. Bunun Türkçe bir versiyonunu kullanıma sunmak, Türkiye'deki mutluluğu biraz artırabilir.”

Sizce mutluluğa ulaşmanın ve sürdürmenin en önemli unsurları nelerdir?

“Seçme hakkınız olduğu durumlarda, hangi yaşam tarzının (örneğin meslek, boş zaman, din) size en uygun olduğunu deneme yanılma yoluyla bulun. Fiziksel bir sorununuz olduğunda tıp doktoruna gittiğiniz gibi ruhsal bir sorununuz olduğunda da bir psikoloğa gidin. Psikoterapi genellikle yardımcı olur.”

Peki ben biraz da hobilerinizi öğrenmek istiyorum. Bir mutluluk profesörü olarak sizin mutluluk hakkındaki düşüncelerini beğendiğiniz filozoflar ya da bu konuda yazan favori yazarlarınız kimler?

“En beğendiğim filozof ahlaki olarak yapılacak en iyi şeyin en fazla sayıda insan için en büyük mutluluğu sağlayan şey olduğu ilkesini formüle eden Jeremy Bentham. Ahlaki açıdan iyi, bu sözüm ona sonuçsal etik, on emir gibi (örneğin, ‘öldürmeyeceksin’) ilkesel etikten farklı olarak iyi sonuçlar getiren şeydir.”

Dinlediğinizde sizi mutlu eden şarkılar var mı?

“Şarkılar bende geçici olarak keyifli bir ruh hâli uyandırabilir ama yaşam memnuniyeti anlamında mutluluğumu etkilemez. Yine de eğer müziğimiz olmasaydı, bir bütün olarak hayattan aldığım tatmin daha düşük olabilirdi.”

*Doç. Dr., Kırklareli Üniversitesi & Open University of The Netherlands