Zeynep Candan Aktaş

Son iki-üç yılda bir yandan şirketler, bir yandan yatırımcılar koşarak borsaya geliyor. Pek çok şirket için borsaya gelmek yani şirketin hisse senetlerinin borsada işlem görmesi, hissedarlara karşı ek sorumluluk ve gider kapısı demek. Bu nedenle uzun yıllar şirketler, hisselerini halka arz etme konusunda ikna edilemiyordu. İlk olarak 2008 yılında TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) İMKB (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, şimdi Borsa İstanbul) ve Türk Sermayesi Aracı Kuruluşlar Birliği (şimdi TSPB) arasında imzalanan bir protokol ile 2023 yılında borsada hisseleri işlem gören şirket sayısının 10 bine, yatırımcı sayısının da 8 milyona ulaşması hedeflendi. Mevcut durumda borsada hedeflenen yatırımcı sayısına ulaşılmış gibi görünüyor ama borsada işlem gören şirket sayısında daha çok uzun bir yol var.

HALKA ARZ İLE SORUMLULUK ARTIYOR

Halka arzlar doğrudan borsada birincil piyasada yapılabildiği gibi borsa dışında da yapılabiliyor. Aslında hisselerin borsada işlem görmesi şirketler açısından ek yükümlülük ve sorumluluk gerektiriyor. Daha önce sadece birkaç ortağa hesap vermesi gereken yönetim kurulu, halka arzdan sonra KAP (Kamuoyu Aydınlatma Platformu) üzerinden binlerce yatırımcıya bilgi ve hesap vermek zorunda kalıyor. Ayrıca şirketlerin üç aylık dönemlerde açıkladığı bilanço ve gelir tabloları yatırımcılar ve araştırmacılar tarafından didik-didik ediliyor. Şirketin gelecek potansiyeli ve katlanacağı zorluklar kamuoyunda defalarca tartışılıyor. Bir anlamda şirketin bütün faaliyetleri kamuoyu önüne dökülmüş oluyor.

Diğer yandan halka arz edildikten sonra borsada işlem görmeye başlayan şirketlerin borsaya ödemesi gereken kotasyondan tutun da bağımsız denetçiye kadar ek maliyetleri oluşuyor. Pek çok şirket için bu maliyetler yüklü bir gider kalemine dönüşebiliyor.

HALKA ARZA ŞİRKETLER NASIL İKNA OLUYOR

Peki, bütün bunlara rağmen şirketler halka arza nasıl ikna oluyor? Bunun ilk nedeni artan finansman ihtiyacı. Özellikle son yıllarda faizlerin hızlı yükselmesi şirketlerin piyasaya uyumunu bozarak yeni kaynak arayışlarını artırdı. Halka arzdan elde edilen faizsiz ve vadesiz kaynak, şirketler için çok cazip bir finansman modeli oluşturdu.

İkinci olarak ISO 500 dışında kalan ve kobiden az canlı şirketlerin halka arz yoluyla borsaya gelmeye başlamasıyla sermayesi küçük şirketler borsaya gelmeye başladı. Bu da yatırımcılara satılacak hisse adedinin azalmasına neden olurken, borsada fiyatların tavan-tavan gitmesi talebin artmasını sağladı. Talep arttıkça borsaya gelmek isteyen şirket arttı ama giderek daha düşük sermayeli şirketler daha az hisse adediyle borsaya çıkmaya başladı. Ve bu, bir sarmala dönüştü. Borsada halka arzdan hisse almak isteyen yatırımcılar sürekli artıyor ama borsaya gelen şirketlerin sermayesi küçülüyor, hisseler azalıyor. Bu da halka arzdan sonra hisse fiyatının sürekli tavan yapmasına neden oluyor.

Üçüncü olarak şirketlerin hisse senetlerinin halka arzdan sonra borsada hızla değer kazanması, şirketin toplam değerini artırarak, hisse teminatı karşılığında bankalardan daha kolay finansman sağlamalarına neden oluyor. Son olarak da şirket ortakları borsada kendi hisselerine yatırım yapmayı öğrendiler. Zaman zaman manipülasyona evrilen (içeriden öğrenenlerin ticareti) borsa yatırımları ile ortaklar kendi adlarına ciddi getiriler sağlayabiliyorlar.

YATIRIMCI NEDEN HALKA ARZ PEŞİNDE

Son üç yıldır enflasyonun artışına karşın faizlerin baskı altında tutulması, halkın birikimlerinin durduğu yerde erimesine, alım gücünü kaybetmesine neden oldu. Bu da tasarrufların daha riskli varlıklara kaymasına zemin sağladı. Coinlerde geçen yıl yaşanan hayal kırıklığı nedeniyle yerli yatırımcılar borsa ve hisse senedine odaklandılar. Diğer yandan halka arzlarla küçük tasarrufları olan yatırımcıların da borsaya ilgi duyması BİST 100 endeksini 8,500’lere taşıdı. Gelinen noktada 8 milyonu aşan yatırımcı borsada işlem gören 568 şirketin yaklaşık 4,3 trilyon liralık hisse senetlerine yatırım yapıyor.

Yatırımcıların halka arz peşinde koşmasının bir diğer nedeni de halka arzlarda eşit dağıtım yöntemi uygulanması. TC kimlik numarasına göre halka arza katılan herkese eşit miktarda hisse senedi dağıtımı yapılıyor. Bu nedenle yatırımcılar daha çok hisse alabilmek için eş, dost, akraba kimlikleriyle halka arza katılıyor. Halka arzdan alınan hisse senetleri satıldıktan sonra bu hesaplar boşaltılıyor.

YATIRIMCI ÇOK, HESAPTA PARA YOK

Ülkemizde nüfusa oranla borsa yatırımcı sayısının en yüksek olduğu dönemlerden geçiyoruz. Neredeyse her 10 kişiden biri borsa yatırımcısı. Peki, bunların borsada etki gücü ne kadar? 8 milyonu geçen borsa yatırımcılarının yaklaşık yarısının portföyü 5 bin liranın altında. Bu hesapların çoğu halka arzların peşinde koşan, aile üyeleri ve eş dosttan oluşan hesaplar. Borsada yüz bin liranın üstünde birikimi olan yatırımcı sayısı 1,1 milyon iken, toplamda sadece 200 bin yatırımcının portföyü bir milyon liranın üstünde. Bu grubun toplam portföyü 4 trilyona yakın ve borsada işlem görebilen hisse senedi portföyünün yaklaşık %90’ına sahipler. Buradan büyük yatırımcı kitlelerinin aslında piyasada pek bir gücü olmadığını, yaklaşık 200 bin yatırımcının piyasanın kaderini belirlediğini görmek mümkün.