Emeklilikte geçime takılanlar
Sefalet maaşı, emeklileri çalışmaya zorluyor. Bu yıl emeklilik işlemi tamamlanan 1.5 milyon EYT’linin 719 bini sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmaya başladı. DİSK-AR’ın Raporu’na göre, 2002’de çalışmak zorunda kalan emeklilerin oranı yüzde 37 iken 2022 sonu itibariyle bu oran yüzde 47’e çıktı. Şimdi yüzde 50’yi aşması bekleniyor.
Emekli aylıklarına Temmuz 2023 itibariyle yüzde 25’lik zam yapılması, ilerlemiş yaşlarına rağmen geçinemedikleri için emeklileri yine iş aramaya ve çalışmaya zorladı.
Emeklilikte Yaşa Takılanlarla (EYT) ilgili Mart 2023’te yapılan yasal düzenleme sonrasında şimdiye kadar 1.5 milyon dolayındaki EYT’linin emeklilik işlemleri tamamlandı. Bu EYT’lilerin 719 bini de sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmaya başladı.
Son olarak da Tüm Emekli-Sen Antalya Şubesi üyeleri, geçinemedikleri için İŞKUR’a iş başvurusunda bulundu. Tüm Emekli-Sen Antalya Şube Başkanı Bilge Torosoğlu, “Hayat pahalılığı altında eziliyoruz. İlerlemiş yaşımıza rağmen iş arıyoruz. Çünkü geçinemiyoruz” diye konuştu.
EMEKLİLERİN YARISI ÇALIŞIYOR
DİSK-AR’ın Mayıs 2023’te yayınlanan “AKP Döneminde ve Başkanlık Rejiminde İşçiler Neler Kaybetti (2002-2023)” başlıklı Raporu’nda, “Emekliler neler kaybetti?” bölümü de bulunuyor.
Bu raporda, 2008’den itibaren yapılan çeşitli düzenlemelerle emekli aylıklarının düşürüldüğü ve yoksullaşan emeklilerin iş aramaya ve çalışmaya zorlandığı ifade ediliyor.
DİSK-AR’ın raporuna göre, çalışan ya da iş aramakta olan emeklilerin oranı 2002’de yüzde 37 iken, 2022 itibariyle bu oranın yüzde 46,6’ya ulaştığı belirtiliyor. 2023’te de emekli aylıklarının giderek bir “sefalet maaşı” noktasına gelmesiyle bu oranın yüzde 50’yi de aşması bekleniyor.
ASGARİ ÜCRETİN ALTINDA
7 bin 500 TL olan en düşük emekli aylığı, Temmuz 2023’te artırılmadı. Asgari ücret yüzde 34, kamu işçilerinin ücretleri yüzde 45 ve en düşük memur aylığı yüzde 86 oranında artırılırken tüm emeklilerin aylıklarına sadece yüzde 25 oranında bir zam yapıldı.
Öte yandan SSK ve Bağ-Kur’lular açısından 7 bin 500 TL’lik en düşük emekli aylığı ise hiç yükseltilmedi. En düşük memur aylığı 22 bin lira olurken en düşük memur emeklisinin aylığı ise 9 bin 876 lirada kaldı.
Gerek işçi ve Bağ-Kur emeklisinin, gerekse memur emeklisinin en düşük aylığı 11 bin 402 liralık asgari ücretin altında bulunuyor.
2002 yılında net asgari ücret 184 TL iken en düşük işçi emekli aylığı 257 TL idi. 2023 Temmuz’unda ise, asgari ücret 11 bin 402 TL iken en düşük işçi emekli aylığı 7 bin 500 TL’dir.
2002’de en düşük işçi emekli aylığı asgari ücretten yüzde 40 daha fazla iken 2023’te asgari ücretin yüzde 66’sına gerilemiştir.
16 BİN TL OLMASI LAZIM
En düşük emekli aylığının 2002’deki düzeyini koruması için 16 bin TL seviyesine gelmesi gerekiyor. Başka bir deyişle AKP iktidarı, memur aylıklarına yapılan 8 bin TL’lik seyyanen zammı, emekli aylıklarına da yansıtmış olsaydı, bu düzeye erişilebilirdi.
Zaten emekliler de, 7 bin 500 TL’lik en düşük aylığa 8 bin TL’lik bir seyyanen zam eklenerek bu maaşın 15 bin 500 TL’ye yükseltilmesi talebinde bulunuyorlardı. 8 bin 500 TL dolayında olan ortalama işçi emekli aylığı da yine asgari ücretin altında seyrediyor.
Başta CHP olmak üzere diğer muhalefet partileri de, memur ve emekli aylıkları ile ilgili Meclis görüşmeleri sırasında bu aylıkların daha da yükseltilmesi yönünde önerge vermişlerse de bu önergeler AKP ve MHP oyları ile reddedilmişti.
TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu üyesi ve CHP Manisa Milletvekili Vehbi Bakırlıoğlu, emeklilerin mağduriyeti ile ilgili bir araştırma yaptı.
Bakırlıoğlu’nun araştırmasına göre, 2003’te en düşük memur emekli aylığı asgari ücretin 2 katı iken bugün yüzde 0,86 katı. 2003 yılında en düşük işçi emekli aylığı asgari ücretin 1.47 katıyken bugün 0,65 katı. Bağ-Kur’lu esnaf emeklinin en düşük aylığı 2003’te asgari ücretin 1,59 katıyken bugün yüzde 0,65 katı.
AKP DÖNEMİNDEKİ KAYIPLAR
DİSK-AR’ın araştırmasına göre, emekli aylıklarındaki esas kayıplar, AKP’nin 2008 yılında çıkardığı 5510 sayılı yasayla başladı. Bu yasayla yapılan düzenlemeler sonucunda, güncelleme katsayısı, aylık bağlama oranları, aylıkların alt sınırı ve aylık artırma yöntemine ilişkin hesaplamalar değiştirildi ve emekli aylıklarındaki düşüşler gerçekleşti.
2008 öncesinde emekli aylıklarına büyüme oranının yüzde 100’ü oranında bir yansıtma yapılırken 5510 sayılı yasayla bu oran yüzde 30’a düşürüldü. Yine 1999 öncesi SSK’lıların alt sınır aylığı bağlama oranı yüzde 70 iken bu oran yüzde 35’e kadar geriledi.
En yüksek aylık bağlama oranı da 5510 sayılı yasa öncesinde bir üst sınıra tabi değilken bu oran yeni yasayla yüzde 90’ı geçmeyecek şekilde hükme bağlandı.
EN DÜŞÜK MAAŞ TÜRKİYE’DE
Öte yandan Türkiye’deki emekli aylıkları Avrupa ortalamasının çok altında bulunuyor. 1 Euro, 30 TL olunca, 7 bin 500 TL olan en düşük emekli aylığı, 250 Euro’ya düştü. Türkiye’deki ortalama emekli aylığı da 280 Euro dolayında bulunuyor.
Sözcü gazetesinde yayınlanan bir araştırmaya göre Fransa’da 1.400 Euro olan ortalama emekli maaşı, İspanya’da 1.257 Euro seviyesinde. Hollanda’da ise ortalama emekli maaşı 1.300 Euro civarında. İsveç’te kadın emekliler 1.480 Euro, erkek emekliler ortalama 2 bin 110 Euro alıyor.
Belçika’da emekli erkekler ayda ortalama brüt 2 bin 121 Euro alırken, kadınlarda bu rakam 1.633 Euro seviyesinde. Almanya’da ise ortalama aylık emekli maaşı ise 1.152 Euro seviyesinde bulunuyor.
Yunanistan’da 20 yıl prim ödeyen bir emekliye verilen maaş 411 Euro olurken ortalama brüt emekli maaşı 789 Euro. Romanya’da ortalama emekli maaşı 375 Euro, Bulgaristan’da ise 350 Euro seviyesinde.
Batı Avrupa ülkelerinin çoğunda, işçilerin çalışırken üye oldukları sendikalara üyeliği emekli olduklarında da devam etmekte ya da emekli sendikaları kanalıyla toplu pazarlık yapabilmekte, emekli maaşlarındaki zamları bu yolla belirleyebilmektedir.
Türkiye’de de emekli aylıklarının artırılmasında, emeklilerin sendika kurması ya da önceki sendikalarına üyeliği serbest kalmalı ve sendikaları yoluyla aylıklarını belirlemede etkili olmaları gerekiyor. Kuşkusuz bu yönde de mücadele etmeden haklarını almaları zor gözüküyor…