Feminizm, fotogerçekçilik ve vitrinler: Mutluluk Resimlerimiz

Parfüm şişeleri, aile albümleri ya da mağaza vitrinleri; iç çamaşırları, mayo ve bikiniler. Ya da Türkiye sinemasının ilk yıldız oyuncusu, yapımcı ve yönetmen Cahide Sonku. Nur Koçak resimleri deyince gözümüzün önüne ilk olarak gelen imgeler bunlar. Türkiye’de fotogerçekçilik akımının ilk temsilcilerinden Koçak’ın kapsamlı sergisi 29 Aralık tarihine kadar SALT Beyoğlu’nda ve SALT Galata’da Mutluluk Resimlerimiz adıyla karşımızda.

Sanat tarihçisi Ahu Antmen ve SALT ekibinden Amira Akbıyıkoğlu tarafından programlanan Mutluluk Resimlerimiz Koçak’ın şu ana kadarki en kapsamlı sergisi. 1960’lar ve 2010’lar arasındaki geniş bir dönemi kapsayan sergi hem Koçak’ın üretimlerini bir arada görmemizi sağlıyor, hem de Türkiye modernleşmesinin, feminizmin ve popüler görsel kültürün yansımalarını karşımıza getiriyor.

Fotoğraf: Mustafa Hazneci, SALT

SALT Galata’da yer alan bölümde sanatçının ilk ve orta öğrenimdeki çalışmalarından Akademi yıllarına kadar ürettiği eskiz, kroki, etütler, desenlerini görüyoruz. Bir yandan Koçak’ın bu dönem eserlerini halen saklıyor olması sanat tarihimizde pek görülmeyen bir mucize. Ancak bir diğer taraftan bakarsak da 1960’ların başında Akademi’ye başlayan Koçak okulun dönüşüm dönemine tanıklık etmiştir. Akademi’nin ilk dönemlerinde Fransız Akademi anlayışından direkt olarak alınan eğitim programı, Louvre Müzesi’nden getirilip çizilmesi için öğrencilerin önüne koyulan kalıplar vardır. Ancak bir yandan da bütün dünyada başlayan dönüşüm de adım adım Türkiye’ye ilerlemektedir. Serginin SALT Galata’daki bölümü bu anlayışın bir sanatçı gözünden yansımasıdır.

Nur Koçak

Ancak 1970’li yıllar Koçak için kırılma noktası oluşturur. Milli Eğitim bursuyla Paris’e eğitim almaya giden sanatçı fotogerçekçiliği keşfeder. 1971 Paris Gençlik Bienali’nin öne çıkan akımlarından olan fotogerçekçilik Koçak’ın sanat yaşamında belirleyici olur. Koçak air brush tekniğini kullanmaya başlar ve “miladım” dediği Vivre (Yaşamak) isimli parfüm şişesi resmini üretir. Bundan sonraki süreçte ürettiği Fetiş Nesneler ve Nesne Kadınlar serilerinde de parfüm şişelerini, rujları, iç çamaşırları, mayoları resimler. Reklamcılığın, reklam görselliğinin, popüler kültürün bütün dünyada yükselişe geçtiği yıllarda Koçak bu imgeleri kendine özgü bir anlayışla, eleştirellikle fetişleştirme arası bir noktadan yorumlar.

Oğuz Erten, Türk Sanatında İlkler kitabında Koçak’ın bu iki serinin yer aldığı sergisini “İlk feminist sergi” olarak nitelendirir. 1976 yılında Akademi Mimar Sinan Sergi Salonu’nda açılan Fetiş Nesneler / Nesne Kadınlar sergisi kuşkusuz ki Türkiye’nin en çalkantılı dönemlerinden birine denk gelmiştir. Koçak’ın sergisinin önemi ancak daha sonraki yıllarda, feminizmin Türkiye’de yer etmeye başladığı yıllarda anlaşılmıştır. Sanatçının Paris yıllarından bugüne ürettiği Cahide’nin Öyküsü, Aile Albümü, Mutluluk Resimleriniz ve Vitrinler serisinden işler de SALT Beyoğlu’nda yer alıyor.

2017 yılında Tüyap/Artist Sanat Fuarı’nda Koçak’ın Onur Ödülü alması üzerine Ayşegül Sönmez neden şu ana kadar Koçak için bir retrospektif sergi yapılmadığını sormuştu. Artam Global dergisinin Eylül-Ekim sayısında yaptığımız söyleşide Koçak buna sebep olarak büyük boyutlu tuval resmi yapmasının önemli olduğunu belirtmişti. Şunları vurgulamıştı Koçak: “Erkek sanatçılar tuval resmini kendilerine ayrılmış özel bir alan olarak görebilirler. Varsın kadınlar enstelasyon benzeri onlara göre uyduruk (!) şeylerle uğraşsınlar. Kadın sanatçının satış yapmasını da kabullenemiyorlar. Pasta zaten çok küçük ve oradan kadınlara da pay vermek işlerine gelmiyor hiç.”

Annem, Babam, Ablam ve Ben, 2000 - 2003

SALT’taki sergi retrospektif olarak nitelendirilmese de sanatçının şu ana kadarki en kapsamlı sergisi. Antmen’in ve Akbıyıkoğlu’nun küratörlüğüne de burada ayrıca değinmek gerek. Mutluluk Resimlerimiz sergisi sanatçıyı dönemiyle beraber karşımıza getiren, ancak sanatçının üretimlerini dönemin içine hapsetmeyen, bugünden bakan bir anlayış sunuyor. Mutluluk Resimlerimiz hareketli yeni sanat sezonunda herkese muhakkak görün dediğim ender sergilerden.