Ne ‘dikey’ ne ‘yatay’, mesele çukur!
Fotoğraf: Hacı Bişkin
Binali Bey (Yıldırım), “İstanbul’un çözülemeyecek hiçbir sorunu yok” dedi. Ankara adayı Mehmet Bey (Özhaseki) durur mu? “Başkent ak belediyecilikle tanışacak” diye el yükseltti, o da. Bu açıklamaları duyanların “Peki ama bizi kim yönetiyor?” sorusu ise Başkan’ın, “Orman dinlemiyor kesiyor, oraya dikey mimari yapayım arada da malı götüreyim. Doğa umurunda mı” sözlerinin çizdiği sürreal siyasetin boşluğunda yankılandı…
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Abdullah Efendi’nin Rüyaları” hikayesinde olaylar düş ile gerçek arasında bir yerde durur. Sahici mi, hayal mi ikilemindeki bir adamın öyküsüdür anlatılan. Tanpınar, okurun da içinde kaybolduğu Abdullah Efendi’nin bilinç akışını şöyle özetler:
“Talihi küçük bir vodvil muharririydi. Fakat o bu vodvili bir Sofokles veya Shakespeare tiyatrosu imiş gibi ciddi ve mustarip yaşadı. Onun için hayatı dışarıdan gülünç ve iç tarafından büyük ve azametliydi. Hepimizin seyrederken o kadar güldüğümüz ve eğlendiğimiz Sekizinci veya cinsinden bir piyeste ciddiyetle rol almış bir Kral Oidipus veya Antigone, yahut Othello tasavvur edin. İşte zavallı Abdullah’ın hayatı.”
Türkiye de sanki bir seçim sürecinde değil, AKP’nin bilinç akışına kapılmış sürükleniyor. Trajediyi kimin, vodvili kimin oynadığı; kimin kahraman, kimin mağdur olduğu birbirine karışıyor.
Lakin 25 yıldır belediyeleri, 16 yıldır ülkeyi yöneten bir partinin bu denli gerçeklikten kopmasının imkansız olduğunu söylüyor, bir dış ses. Seçmeni sürreal boyuta çekmeye çalışmanın bir manası olduğunu, iktidarın sunacak somut şeyler bulamamasından ziyade, günahlarından arınmak için sandığı bir ‘vaftiz ayinine’ çevirmeye çalıştığını fısıldıyor.
Yoksa iktidar bol keseden para verip yardım dağıtıyor yine, proje açıklıyor, hatta cennet beratına vardırıyor işi. Demek ki, kolay kolay giderilemeyecek bir hasar var ortada. Gerçeklikle düş arasında bir yerlerde kaybedilmek istenen bir hasar…
Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul romanında, “Gerekirse takayla yüzer Londra’yı, takunyayla yürür Berlin’i alırız” diyen Sofular mahallesinin kıraathane ajitatörü palavracı İttihatçı Sakallı Vasfi gibi, AKP’li adayların coşmasının nedeni biraz da bundan.
Öyleyse kendi belediyecilik pratiğinin sonuçlarını kelime oyunlarının ardına gizlenip sinsice reddedecek kadar vahim olan sorun nedir? Belediye hizmetleriyle çözülemeyeceği düşünülen, ancak ‘beka halısının’ altına süpürülerek örtülmeye çalışılan mesele ne?
İroniktir ki, Recep Tayyip Erdoğan’ın şu sıralar pek sevdiği ‘yatay-dikey’ mimari karşılaştırması, aynı zamanda bu soruların da yanıtını barındırıyor…
DİKEY-YATAY TOPLUM MİMARİSİ
Bina mimarisindeki ‘yatay-dikey’ yaklaşımının toplumsal mimaride de bir karşılığı bulunuyor. Üstelik çok daha gerçek ve can yakıcı.
Gelir adaletsizliği ölçülürken de bu iki kalıba başvurulur. Yatay ölçüm; toplumda üretilen her bir kazanç kaleminin zenginle fakir arasındaki dağılımını gösterir. Mesela; gayrimenkul rantı veya maaş gibi. Dikey yaklaşım ise toplam gelirin nasıl bölüşüldüğüne işaret eder. “Gelirin yüzde 50’sine nüfusun yüzde 20’si el koyuyor” denildiğinde kastedilen şey de budur. Teori kabaca böyle.
Gelin somut bir örnekten gidelim şimdi. Bakalım İstanbul’un çözülemeyecek esas sorunu neymiş ve Binali Bey geçmiş 25 yılı niye silmek istiyormuş.
TÜİK verilerinden çıkarılan aşağıdaki grafik İstanbul’un en zengin yüzde 20’si ile diğer dört gelir grubu arasındaki uçurumun kaç katına çıktığını anlatıyor.
.
Mavi renkli 1. grup en yoksul yüzde 20’yi temsil ediyor. Kalanlar da gelire göre diğer gelir gruplarını. En fakirle en zengin arasında şu andaki fark 8.2 kat. Sırasıyla diğerleriyle fark da 5.3, 3.8, 2.7. Burada önemli olan, resmi verilere göre Türkiye genelinde fark 7.7’den 7.5’e düştüğü halde farkın İstanbul’da büyüyor olması. Hatta diğer illerde de küçük azalmalar söz konusu. İstanbul’da 2014’ten beri durmadan açılıyor.
Şu çizgi ise İstanbul’daki yoksulluk oranının değişimini gösteriyor:
.
Son beş yılda yoksul sayısı İstanbul’da yüzde 31 artarken, yoksulluk oranı yüzde 16.2’den yüzde 18.8’e yükseldi. Yine dikkat çeken şey, son bir yılda oranın bir puan artması. Türkiye genelinde tam tersi, küçük de olsa azaldı. Aynı şekilde diğer illerde de öyle. Tabii bu hesaplamanın en fakirler için aylık ortalama 2 bin 500 lira gelir üzerinden yapıldığını hatırlatalım. Bağımsız araştırmalar gerçek yoksulluk sınırının İstanbul için çok daha yüksek olduğunu belirtiyor. Haliyle oran da sayı da resmi verinin üzerinde.
Gelelim asıl meseleye… Bu gelir nasıl bölüşülüyor? Bütün sorun burada. Önce gelir gruplarının kazançlarındaki artışı gösteren grafiği verelim.
.
En zenginleri temsil eden 5’inci grubun gelir artışı diğerlerinin kat kat üzerinde. Kendine en yakın 4’üncü gelir grubunun dahi neredeyse iki katı. Özellikle birkaç yılda makas iyice açıldı. En fakir kesim olan 1’inci grubun gelir artışı 2016’dan sonra adeta çöktü. Diğer grupların da benzer. 2018’deki ekonomik krizin tabloyu daha da dramatik hale getireceğini öngörmek zor değil.
Sıradaki grafik ise AKP iktidarının ısrarla kaçmaya çalıştığı ‘en büyük günahı’nı temsil ediyor işte. Yukarıdakilerin tamamı ‘dikey’ ölçümdü. Bu ise Erdoğan’ın sevdiği ‘yatay’ tarzın toplumsal mimarideki tam karşılığıdır.
.
Grafik 2017’de toplam gayrimenkul rantından, ücret gelirlerinden, emekli ikramiyesi ve maaşından hangi kesimin ne kadar pay aldığını veriyor. En üst gelir grubunun tüm kalemlerde aldığı payın yüksekliği görülüyor zaten. En fakirlerin maaş ve ücretlerden aldığı minik pay bir yana, emekli dahi olamıyorlar.
Ama özellikle gayrimenkul ve menkul kıymetler yani faiz, döviz, hisse senedi vb. gelirindeki devasa fark göze çarpıyor. Gelir adaletsizliğinin en önemli nedenlerinden birini bu rant kaynakları oluşturuyor çünkü. En fakirle en zengin arasındaki ‘adaletin’ kısa bir bilançosunu çıkaralım: Maaşta 13, emeklilik gelirinde 12, menkul kıymette 24, gayrimenkulde ise fark 64 kat.
Yaratılan rantın neredeyse tamamı en zenginlere gidiyor. Diğer gelir düzeylerindeki vatandaşların o çok övünülen kentsel ranttan aldıkları paylar deyim yerindeyse devede kulak! Mirasyedilerin, rantiyelerin, yeni yetme zenginlerin yanında ‘hayattan bir dilim’ sadece…
AKP döneminde ne kadar geriye giderseniz gidin sonuç değişmiyor. Türkiye genelinde en zenginler toplam gelirin yüzde 47’sine el koyarken, İstanbul’da bu oran yüzde 51.7’dir. Bir yıl önceye kıyasla illerdeki adaletsizlikteki değişim yarım puanı zor bulurken, İstanbul’un artışı 2.6 puan oldu. Beş yılda İstanbul’da ortalama gelir de 2 bin dolara yakın eridi.
Buyurun size ‘yatay’ mimari…
***
İster ‘dikey’ ister ‘yatay’ tercih etsinler, iş dönüp dolaşıp birilerini daha zengin, birilerini daha fakir yapan inşaata kilitleniyor sonuçta. Zira, cennet de vaat etse AKP’nin bilinç akışı budur. Kentin rantı daima Cengiz Efendi’ye, çukuru da zavallı Abdullah’a düşer…
YAZARIN DİĞER YAZILARI
Bir mistik tül: A.Ş. kendini niye yaktı?
Kredi borcunu ödeyemediği için Ziraat Bankası şubesinin önünde kendini yakmaya çalışan patates üreticisinin üzerine örtülen ‘mistik tül’ kaldırıldığında altından bir trajedi değil, gerçek çıkar. Mısır’daki darbe üzerinden yapılan oy avcılığından Demirören’e verilen krediye; kur artışını ‘düşman saldırısı’ sayan iktisat anlayışından gümrük vergilerine; tanzim satışlardan atarlı dış politikaya A.Ş. ile doğrudan alakasız duran iki yıllık gelişmeler, bu cinayet girişiminin müsebbibi olarak banka şubesinin önünde belirir.
24 Ocak'tan AKP'ye: Yeni bir devlet yaratmak
24 Ocak Kararları’nda çerçevesi çizilen iktisadi modelin ve onu topluma dayatan zor gücü olarak askeri darbenin merkezinde devletin dönüşümü vardı. Yani emekçi kesimlerin pazarlık gücüyle kendi lehine işlemesini sağlayabileceği kamusal imkanlar ve araçları -devletin ‘sol eli’- kesilecek; kamusal imkanların, sermaye birikimini hızlandıracak biçimde kullanılmasını sağlayacak bir bürokratik ve hukuki yapı, temsil mekanizmaları –devletin ‘sağ eli’- güçlendirilecekti.
Giresun cinayeti: Kime kol kanat geriyorlar?
Israrla, inatla peşine düşülmesi gereken soru budur: Suçlu kim? Ortada insanların hayatına kasteden, bunu yaparken de işlenen cinayetlerin maliyetini vatandaşa ödeten bir işleyiş bulunuyor çünkü. Maliyet derken mecazi anlamda değil, işlenen suçlar düpedüz cebimizden finanse ediliyor. Salihli’de biyogaz tesisine karşı çıkan köylülere inen jandarma copunun da Giresun’da sele kapılan yaşamların ödediği bedelin de ardında, hunharca işleyen bir siyaset-ticaret çarkı duruyor.
Ahırdaki inek ve tıkır tıkır işleyen saatli bomba
AKP’nin dünya yıkılsa vazgeçmediği ‘beton ekonomisi’nin kamunun bağrına yerleştirdiği öyle bir saatli bomba var ki, her kur artışında geri sayımı hızlanıyor. Sadece 7 mega proje için kamu bankalarından çekilen kredi 10 milyar dolar civarında. Yani alındığı dönemde 25 milyar lirayı bulan yük bugün 70 milyar liraya dayandı. Üstüne bir de 17.2 milyar dolar, TL olarak 127 milyar lira da kamunun garanti verdiği özel borç bulunuyor. Kur böyle artarken, bu denli büyük bir borç dağı ne olacak?
AKP en çok nerelerde kadrolaşıyor?
Başkanlık rejimine geçildikten sonra kamu kurumlarında muazzam bir kadro patlaması yaşanıyor. Üst düzey mevkiler parti yöneticilerine dağıtılırken, aşağılardaki yüz binlerce ‘devlet işi’ de taban arasında bölüştürülüyor. Kamu personeli sayısı AKP döneminde 2 kattan fazla arttı. Kadrolaşmada ön plana çıkan kurumlar ise kamu bankaları, üniversiteler, döner sermayeler, PTT, Türksat AŞ ve TRT. Ama iktidarın elindeki en etkili araçlar, 2004’ten sonra mantar gibi türeyen Belediye İktisadi Teşebbüsleri (BİT).
Ayasofya’da kılıç, Taksim’de pala, Kadıköy’de sopa
Ayasofya podyumunda sergilenen ideolojik kıyafeti mahallelerde, semtlerde giyecek kesimlere ihtiyaç var. İktidara üflenen ruhun sokakta da karşılığı olması için o kılıcın, gerektiğinde sopaya dönüşmesi lazım çünkü! İşte bunun bir işareti Kadıköy esnafına, “Taksim’i 5 yılda temizledik. Sıra burada” sözlerinde veriliyor. Zira iktidar, ekonomik krizin sağladığı motivasyonu da kullanarak, merkezlerdeki ‘mülkiyet değişimi’ ve ticari geliri yeniden paylaştırarak, bir ‘esnaf restorasyonu’nu hızlandırmış durumda.
Şeftali yerine motor: Dört dörtlük bir yağma hikayesi
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yerli otomobil fabrikası töreninde söylediği “Şeftali değil motor üreteceğiz” sözleri, bir felaketler zincirinin de habercisidir. Neden mi? İşte yakın zamanda, “fındık yerine enerji” mantığıyla çıkılan benzer bir yolun; bir tekelin hakimiyetine, bir yandaşın ihya edilmesine ve bir ovanın felakete sürüklenmesine uzanan hikayesi…
Yurtta inşaat, cihanda inşaat!
İçeride yoğun ve hızlı bir şekilde biriken inşaat sermayesi, aynı zamanda sermaye ihracı biçiminde, geçmişten beri bölgesel askeri-politik heveslerin de dayanaklarından birini oluşturuyor. Dolayısıyla ekonomik krizin yoğunlaştığı bir dönemde, dış politikanın geleneksel ekonomik dayanaklarından biri olan inşaat sermayesinin ihtiyaçları da dikkate alınarak değerlendirme yapmak anlamlı. Peki ilk sermaye ihracının yapıldığı 1972’den bugüne dış pazarla paralel dış siyaset nasıl değişti?
Narkopolitik: Bir ‘baron’ girer, bir ‘baron’ çıkar
30 Haziran 2020 günü İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, ‘Bataklık’ adıyla düzenlenen “Cumhuriyet tarihinin en büyüğü” dediği operasyonla 28 yıldır aranan uyuşturucu taciri Nejat Daş’ın yakalandığını açıkladı. 1990’ları hatırlayanlar için bu isim önemlidir. Zira Daş isminin merkezinde olduğu uyuşturucu operasyonuyla doğan karanlık bir şafağın altında Türkiye, siyasi ve iktisadi olarak sarsıntılı bir dönüşüme uğradı. Ve o dönemin acı tecrübesi, bir büyük taşın oynamasının, pek çok başka taşın yeniden dizilmesiyle anlam kazandığını öğretti bize.
Gelecek hırsızı bir iktidar
Milyonlarca insanı, canla başla koruyacağı bir gelire ve işe bağlamak yerine, geleceğine şimdiden ipotek koymak, ürkütücü bir kadere mahkum bırakmak, yıkıcı bir siyasetin varoluş zeminidir. Bir ‘gelecek hırsızı’dır çünkü bu iktidar. Geleceği inşa ettiği için değil, onu çalıp bugünden harcadığı ve yarının muhtemel imkanlarını ortadan kaldırdığı müddetçe varlığını sürdürebilir.
Erdoğan kimden korkuyor?
2002 seçimlerinin sonucunu tayin eden şey düpedüz bu sokak hareketiydi. Bir ‘esnaf devrimiyle’ iktidara yürümüştü AKP. Şimdi krizle beraber sınıfsal sıkışmışlığı da artıyor. Dolayısıyla oraya siyasi müdahalelerle krediyi boca ediyor. “Sandıkla değil sokakla geldim” mesajını güçlendirerek, bir de bekçi dikiyor başına.
‘Asrın projesi’nde yine yandaşı ihya edecek ihale
Erdoğan’ın ‘asrın projesi’ dediği ve "Dünyada ilk kez uygulanan bir mühendislik çalışması" sözleriyle övdüğü KKTC Deniz Geçiş Hattı’nın tamiratı için açılan ihaleye en iyi teklif, hattı inşa eden Kalyon İnşaat’tan geldi. Yine 21/b maddesi ile açılan ihalenin bedeli 499 milyon lira. Oysa onarılacak hattın maliyeti 630 milyon liraydı.
Ey köylü!.. Sen kime kafa tutuyorsun?
Bursalı bir avuç köylü, madenciye karşı tarlasını savunmak için koşturduğunda, küresel bir emtia simsarının da av sahasına dalmış oldu. Maruz kaldığı şiddetin ardında, yerli bir şirketin nazik beylerinden başlayıp, bu simsara uzanan acımasız bir soygun zinciri yatıyor.
MEHTAP, KAYA, Erdoğan... Sermaye ne ister?
Sermayenin merkezi unsuru ile iktidar arasındaki ilişki, 24 Ocak’ta ruhuna otoriterlik üflenmiş neoliberal devletin asli görevinde düğümlendi şimdi: ‘Devlet Baba’ asayişi sağlayacak ve fakat ‘Devlet Baba’ Merkez Bankası’nı işletecek dövizi de bulacak!
TÜSİAD ve MÜSİAD ‘fırsatı’ nasıl görüyor?
Pandemi sonrası için Türkiye’nin sermaye sınıfı ne düşünüyor? Kuralsız bir emek sömürüsü konusunda mutlak uzlaşıya varıldığı aşikar. Lakin herkesin dilinden düşmeyen ‘tedarik zinciri’ fırsatının nasıl yakalanacağı konusunda bir programda mutabakat var mı? İşte burası siyasetle ilgilidir…
İnşaat-siyaset kompleksi: Kim, kimi besliyor?
İnşaat sermayesi, malını satmak mecburiyetinde tüccar değil artık. Yegane müşterisi devlet çünkü. Önlerine uçsuz bucaksız ‘kamu pazarı’ serilen müteahhit zümresinin sermaye birikimini sürdürmesi için, vergiler vasıtasıyla elde edilmiş toplumsal birikime elini uzatması yetiyor. Devlet çökmediği ve iktidar değişmediği müddetçe, devam edebilecek bir ‘iş modeli’dir bu.
İki meczup bir çıplak kralı örter mi?
Kararnamelerle anayasayı ilga etmek, hazineyi damada bağlamak, partiyi bürokrasinin yerine monte etmek, bütün kurumları kendi imzasına tabi kılmak ve nihayetinde devlet aygıtını, sabahtan akşama değişen icraatların sabanına koşmak, Erdoğan’a fazlasıyla güç veriyor görünebilir. Lakin bunların onu, mahremiyetini sağlayan esvaplardan soyundurduğu da muhakkak.
Parlamenter sistemin tabutuna bir çivi daha
Varlık Fonu, temsili demokrasinin taşıyıcı kolonu sayılan söz söyleme ve bütçe hakkını kendi tekeline almış bir iktidarın somut formudur. Parlamento ve yargı denetiminden azade, neredeyse her kanundan muaftır. Bu açıkça devleti vareden asli tekelin, yani hazinenin, mevcut anayasal düzenin dışına taşınması demektir. O artık parlamenter sistemin değil, bir zümrenin ‘krematistik hazinesi’dir.
Erdoğan’ın düşü 'Asım’ın nesli' tarumar oldu
Salgın günlerinde açıklanan Çocuk İstatistikleri, AKP’nin kurmaya çabaladığı toplumun, ekonomi politikaların realitesine çarpıp nasıl tarumar olduğunu gösterdi. “Asım’ın nesli” diye yola çıkanlar, milyonları bir ‘küfe’ye mahkum etti.
İnşaat depremi: Türkiye enkaz altında kaldı
Yıllardır türlü yollardan yağmalanmış devlet hazinesinden çıkarılan ve üzerine Cumhurbaşkanlığı forsu yapıştırılan bir avuç kırıntı, yüce gönüllülük seremonileriyle kafamıza fırlatılıyor. Sonra da dayanışma diye bir liste konuluyor önümüze. İşte o listeye iyi bakın. Ücretleri kesen, işsiz bırakan, hasta eden, tedavi ettirmeyen, kolonyaya mahkum eden, tazminatını isteyene sopayla saldıran elleri göreceksiniz.
İki aile bir devlet: Sancaklar ve Erbiller
Kamudan ‘kan ihalesi’ alan Murat Sancak’la, Çorlu tren kazasında eşini kaybeden Saliha Erbil’in paralel yaşamları; korona virüsünün sınıfsal karakterini merak edenler için ders gibi. Biri giderek gürbüzleşirken, diğeri bakın nasıl lime lime parçalanıyor…
Virüsün ‘Z raporu’: Kaç kişinin işi tehlikede?
Sadece sokağa çıkmamanın doğrudan etkilediği sektörlere bakıldığında ilk etapta 4 milyon 446 bin 456 çalışanın yaşam olanaklarının ciddi risk altına olduğunu söylemek lazım. Buna, yakın zamanda faaliyetlerine ara vermesi beklenen inşaatı eklersek; ekonomik risk grubu 6 milyona yaklaşıyor. Aileleri de dahil edildiğinde salgın, ekonomik olarak ilk anda 15 milyondan fazla nüfusu vuracaktır.
Bir oligark, bir marina ve Ağar ailesi
Korona paniğinin ortasında gözaltına alınan Azeri milyarder Mübariz Mansimov Gurbanoğlu, dört dörtlük bir siyaset-ticaret hikayesinin de aktörüdür. Onun isminin etrafında örülmüş ilişki ağı; siyasette ve ekonomide yaşanan yozlaşmanın üzerinde hüküm süren bir zümrenin serencamı gibidir. Buyurun, bu hikayenin Ağar merkezli kısa bir bölümünü izleyelim.
Cengiz hukuku: Burada küfür, orada çiçek
Cengiz İnşaat’ın Slovenya’da aldığı tünel ihalesi sürecinde yaşananlar; sermayenin hukukla mecburi, hukuksuzlukla gönüllü kurduğu ilişkinin yarattığı sonuçları görmek bakımından çarpıcı bir örnek.
Ne dediler, niye güldüler?
İktidar onlarca askerin şehit olduğu bir macerayı ve mülteciler üzerinden estirdiği nefret rüzgarını gündemin ilk sırasına taşırken, o esnada neleri tartışıyorduk?
Terrace Tema kulesindeki ‘Müslüman Kardeş’
AKP dönemi palazlanmış ve 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında el konulmuş bir şirketin projesi; İhvan’ın önde gelen bir üyesi; arazi tahsisleri ve yardımlarla gündemden düşmeyen bir vakıf; inşaat firmasıyla iç içe geçmiş bir e-üniversite… İşte bir turnusol deneyi daha.
Erdoğan, Başbuğ ve 13 dakikalık McGuffin…
Yasaların nasıl çıkarıldığı, davaların iddianameleri, sonuçları, onları kimin savunduğu ortadayken; bunu yeni bir muammaya çevirip tekrar çözmeye çalışmak nedendir? Gözümüzün önünde cereyan eden hadiseler, niye yeni bir gizem pelerinin ardına itelenmeye çalışılıyor?
TOKİ İslam Cumhuriyeti!
Mesele fakire, afetzedeye konutla sınırlı değildir. Tarihe, inanca ve rejime uygun idare binaları, siteler, parklar, stadyumlar inşa etmektir. TOKİ başından beri Erdoğan siyasetinin mütemmim cüzüdür. İlk yıllarında Anadolu’nun ihyası ve yoksulun rızası için sahaya sürülen, başkanlık rejimine giderken mega projelerin hamiliğine soyunan TOKİ; bugün de rejimin dinselleştirme politikasının kurumsal göreviyle ön plana çıkıyor.
Kuyruklar birbirine dolaştı: ÖSO, arsa, borsa
Torunlar-Kızılay-Ensar zincirinin bir ucu Küçükçekmece’deki arsa oyunlarına kadar uzanıyor. Çıkar alanı daraldıkça, kuyruklar birbirine daha fazla dolanıyor. Hiçbir olay, bir diğerinden ayrı görünmüyor. Belediyenin imar rantından Suriye politikasında bir zamanların etkin aktörüne kadar, herkes aynı sahnede boy gösteriyor.
Torunlar-Kızılay-Ensar: Bir hokus pokus hikâyesi
Başkentgaz’ın Kızılay üzerinden Ensar Vakfı’na para transfer etmesi; üzerine ısrarla gidilmesi gereken bir cerahattir. AKP iktidarının 17 yıllık ekonomi politiğinin kalbindeki karanlığı özetleyen, bünyeye saldıran ‘hain hücreyi’ açığa çıkaran bir ilişki ağıdır. Defalarca kesildiği muhtemel ‘hizmet-minnet’ faturalarından gün yüzüne çıkmış bir tanesidir…
İnşaat durdu, silah ya Resulullah!
Askeri sanayi, tıpkı inşaatta olduğu gibi, tepede büyük şirketlerden başlayarak, aşağıya yayılan kârlı bir alan olarak yükseliyor. Suriye’ye, Libya’ya cihat çağrıları eşliğinde, Osmanlı kıyafetleriyle sergilenen kostümlü dramanın perde arkasında, iktidarın yörüngesinde dönenler, satış garantili yeni bir evrene ışınlanıyor artık.
Emeğin hali: Daha yoksul, daha güvencesiz
AKP döneminde yüksek büyüme dönemleri de işsiz bırakan, yoksullaştıran bir büyümeydi. Şimdi krizle beraber milyonlarca işsizin karşısında, milyonlarca güvencesiz, düşük ücretli emek duruyor. Birbirlerini besleyip, büyütüyorlar…
Yoksulluk ve canavarın kalbi
Bugün bir işi, evi olduğu, çocuklarını okutabildiği, kendisi eğitim gördüğü, tatil yapabildiği için yoksulluk barajının üstünde görünenler; yarının yoksulluğuna doğru hızla ilerliyorlar aslında. Gelecekte ‘biraz daha fazla’ pay alma umudunu taşıdıkları toplumsal birikim, çoktan paylaşılıyor çünkü.
Milyarlık inşaat rantını kimler paylaştı?
Son beş yılda kamu, 100 milyon lira üzeri toplam 327.8 milyar liralık ihale verdi. Bunun yüzde 50’sini 20 şirket aldı. Cengiz-Limak-Mapa-Kolin-Kalyon’un payı ise yüzde 24 oldu. Krizin derinleştiği 2019 yılında dağıtılan ihalelerin çoğunluğunu ise Türkiye Varlık Fonu’nun ortak olduğu İstanbul Finans Merkezi’nin yeni müteahhitleri aldı.
Selametköy’den Erdoğan City’ye parsel davası
İstanbul’un kuzeyindeki projelerin hiçbiri aniden depreşen bir hırsın ürünü olarak ortaya çıkmadı. AKP’nin siyasal önderliğinde Türkiye kapitalizminin 2009 sonrasındaki rota değişikliğinin de gereğiydi.
Çarın çizmesine cila: 27 milyar dolarlık kazık
İktidar, Akkuyu nükleer santralinin Cumhuriyet’in 100'üncü yılında devreye gireceğini söylüyor. Ve böylece ülkenin makus enerji esaretinden de kurtulacağını müjdeliyor. Oysa verilen garantilere bakınca, 2023’ten sonra 15 yıl boyunca Rusya’ya fazladan 27 milyar dolar ödeme yapılacak. İşte iktidarın Cumhuriyet’in 100'üncü yılında ‘esaretten kurtuluş’ hediyesi de bu felaket olacak.
Yüzde 5 mutlu azınlık ve panikleyen orta sınıf
Gelir dağılımında payı en fazla eriyen kesimi ‘yeni orta sınıf’ olarak adlandırılan kesim oluşturuyor. Resmi verilere bakıldığında nüfusun yüzde 60’ı, kısa bir dönem hariç payını hiç artıramadı. Son üç yıldır da bu payda kayda değer değişim yok. Oysa her dönem kazanan en tepedeki yüzde 5’in hemen altında bulunanlar, ekonominin bozulmasıyla en hızlı kayba uğrayanlar. Bu nasıl bir siyasi sonuç doğurur?
‘Utanmaz Adam’ ve olağanüstü işler
Çiğdem Toker’in yeni çıkan kitabı “Kamu İhalelerinde Olağan İşler”, 17 yıllık AKP iktidarının bir suç kaydı, yaşadığımız dönemi anlamamıza yarayan bir kripto kitap aslında. Sadece ihale yasasının tek bir maddesinin, tek bir fıkrasına dayanılarak 20 şirkete verilen 46.6 milyar liralık ihale bile, bugünkü adaletsizliğin ve yoksulluğun nedenini göstermeye yetiyor…
‘Varlığımız’ iktidara armağan olsun!
Boğaziçi Başkanlığı ile Türkiye’nin en değerli alanında yıkma ve yapma yetkisi doğrudan Erdoğan’a bağlanıyor. Ama bir de Değerli Konut Vergisi geliyor ki, mülklerin değerini belirleme yetkisi de yine tek elde toplanıyor. İşte bu ikisi bir araya geldiğinde iktidarın elinde nasıl bir tahrip gücüne sahip silaha dönüşeceğini kestirmek güç.
Diriliş 90’lar: Kredi alan da veren de şereflidir!
Susurluk Raporu'nda kamu bankaları üzerinden kurulan kredi mekanizmasına dikkat çekiliyor ve şöyle deniliyordu: “Ortada Susurluk’un toplamını aşan ürkütücü bir tablo var.” Kastedilen şey, Özal’ın marifetiyle devlete işlemiş bir siyasal aklın kamu kaynaklarını yönetme biçimiydi. Bugün de kamu bankaları üzerinden aynı mekanizma işliyor.
2020 bütçesi: Kapıdaki yeni tehlike
2020 Bütçe Tasarısı’nın esasını yüzde 5 büyüme ve ağır vergi artışlarıyla finansman oluşturuyor. Ancak reel sektör ve bankaların durumu dikkate alınınca, büyüme için kamu baş aktör olmak zorunda. Zam dalgası ve verginin yetmeyeceği malum. Üzerine bir de özel borçların toplumsallaştırılması var. Tüm kapılar iç borçlanmaya açılıyor. Oysa 2020’de ekonomiyi zaten bir iç borç sorunu bekliyor.
93 milyar dolar: Torunlarınızı bile soyuyorlar
Şehir hastaneleri ile havalimanı, yol ve köprüler nedeniyle şimdilik bütçede görünmeyen 93 milyar dolarlık ‘gizli bir borç’ vatandaşın hanesine yazıldı. Bu borcu sadece bugün yaşayanlar değil, onların çocukları, hatta torunları da ödeyecek. Peki bir devlet vergilerle maliyetleri yıktığı vatandaşını, bir de açıktan soymaya niye kalkışır?
Turkcell’le bağlan hayata: 4.5G’de maliyet oyunları
Aynı yıl, aynı malzemelerle, aynı şartlarda başlanan iki projeden birinde 17, diğerinde 499 adet kule dikildiği halde aradaki maliyet farkı, az olanın lehine yüzde 100’leri aşıyor. Üstelik Sayıştay, raporuna önemli bir de not düşüyor: Biz sadece birebir aynı malzemeleri, aynı markaları karşılaştırdık.
İşte kalem kalem SGK soygunu
Sayıştay 2018 yılı raporlarını açıklamaya başladı. SGK ile ilgili rapor, kurumun içine çekildiği bataklığın kokusunu almak için çarpıcı örneklerle dolu. Vertigo hastasına doğum faturası kesilmesinden vefat edenlerin tedavisine, kanser teşhisinin vurgun tezgahına dönüşmesinden ameliyat malzemesi soygununa… İşte bir kurum nasıl batırılırın hikayesi.
Çeteler parlıyor: Devletteki yeni cerahat
Emniyet’in raporlarına bakılırsa, suç ekonomisi hızla yükseliyor. Ama esas mesele bu yükselişin ardında yasadışı faaliyetle yasal faaliyet arasındaki sınırın iyice belirsizleşmesi. Zira siyasi başarı hırs ve kuralsızlığa, iktisadi başarı ihale düzenine endekslendiğinde yasal olanın ekseni de kaymış oluyor. Yenikapı’daki araç sergisi suç sayılmazsa, bunun toplumda nasıl bir karşılığı olması beklenir ki?
Hesap vakti: Sahipleri varlıklarını çağırıyor
Borca dayalı finansman modeli sürgit değildir ve ekonomik durgunluk dönemlerinde paranın sahipleri gür bir sesle haykırır: “Hesap bayım!” İşte Türkiye için de bu hesap dönemi açılmış bulunuyor…
Bir AKP klasiği daha: Sancak’ın kan ihalesi!
Zincir 17 yıldır alışık olduğumuz şekilde tamamlanıyor: Alım garantili bir ihale ve iktidara yakın bir şirket… Ama ortada ne fabrika, ne laboratuvar, ne de üretim var. SGK anlaşmaya imza atmak ve ruhsat almak dışında kılını kıpırdatmayan Sancak’a milyonlarca lira ödemeye başlıyor.
İktidar niye hep aynı şirketleri kolluyor?
Sadece inşaat çökmedi, tıpkı otoyol, köprü, havalimanı gibi bir rant faaliyetine dönüşen enerji de peşinden sürükleniyor. Ve iktidar burada da belli şirketleri kurtarmak amacıyla adrese teslim yasal düzenlemeler yapıyor. İşte bunun son örneği, geçen ayın başında yasalaştı. Öncelikler listesinde kimler mi var? Buyurun…
‘Damat’ OYAK’a niye ateş ettirdi?
OYAK’ın İngiliz devi 150 yıllık British Steel’i alma girişimine karşı havuz medyasından yükselen tepki, Türkiye’nin yaşadığı ekonomik ve siyasi krize dair çok şey anlatıyor. Sabah gazetesi bir komplo peşinde koşarken, esasında büyük sermaye ile iktidar arasındaki çelişkinin ne derece keskinleştiğini de ele veriyor.
Kaz Dağları’nın ardındaki hırsızlık ittifakı
Kaz Dağları’nın ardına gizlenen tezgah inanılmaz boyuttadır. Düne kadar otoyol, köprü, havalimanı, HES’ler ve özelleştirmelerle yer üstünü yağmalayan ne kadar şirket varsa, bugün hepsini yer altında görebilirsiniz. Bu vicdansız, kötülük dolu şirketlerin ve siyasetçilerin yasa dışı bir faaliyeti değildir, bizatihi rejimin kendisidir.
Kutuplaşmaya karşı politik mutant arayışı
Kimlik siyasetinin yol açtığı sıkışmışlığa karşı yine tanıdık bir formül devrede: Biraz Alevi, zorunlu Kürt, makbul düzeyde sosyal demokrat, eser miktarda sosyalist ama mutlaka muhafazakar tarifiyle girilen siyasal gen havuzundan çıkarılacak politik bir mutant. Peki çözüm bu mu? Kutuplaşma deyince ne anladığımıza bağlı…
Babacan: Yıkılmış binanın harcını karan el
Soylu’ya bakınca tövbe çekip karşılaşmayı dilediğiniz AKP’li Babacan olabilir; lakin, 17 yıllık geçmişe dönüp bakınca da orada bugünlerin etkili bir failini görürsünüz. Zira onun amel defterinde bir rant çarkına dönmüş ve şimdi krizle beraber toplumun üzerine çöken büyüme modelinin ‘ince işçiliği’ yazılıdır.
İmamoğlu artık belediye başkanı değil!
31 Mart seçimlerine Millet İttifakı ve onu destekleyen HDP’nin belediye başkan adayı olarak giren ve kazanan Ekrem İmamoğlu, YSK kararıyla başlayan ve 23 Haziran’da sonuçlanan kısa siyasi serüveninde artık bir belediye başkanı olmanın ötesine geçmiş durumda.
Bir Katar rüyası: Paranın prensibi olmaz!
BeIN’in sahibi olduğu Digiturk’ün maç yayını için yıllık 500 milyon doları ödemekte isteksiz olmasının nedeni büyük zarar etmesi. Üç yılda 1.5 milyar dolar yerine 162 milyon dolarlık teminatı yakmak daha akla yakın bir ihtimal görünüyor. Ama olayın ardında daha kapsamlı bir hikaye var. Ekonomik krizle birleşen bir ‘stratejik çıkar’ meselesi…
Yıldırım, ‘İnanmayan saysın’ demişti… Birileri saydı işte!
AKP’nin hırsı dev inşaat dikmekse, diğer bir tutkusu da yaptığı işleri abartılı rakamlara dayandırmasıdır. İşte bunlardan biri de şu ‘4.5 milyar ağaç diktik’ meselesi. Binali Yıldırım, “İnanmayan saysın” demişti. Birileri gerçekten saydı. Ve hazırladıkları rapor, AKP’nin ‘rakam hokkabazlığını’ ortaya koydu.
İstanbul’un kuzeyindeki cinayet şebekesi
Kuzey Ormanları’na inşa edilen yeni kent, “İstanbul’u mahvettik” diyenlerin bir de bu katliamın eserini yanı başına dikmelerine benziyor. Milyonlarca metrekare arazi çirkin konutlar, lüks villalar, oteller ve AVM’ler için imara açıldı. Buradan yeni bir Türkiye değil, olsa olsa gelecek kuşaklara lanetli bir miras çıkar.
İnşaat kurudu: Gelsin Kapadokya!
Kapadokya Alan Başkanlığı gibi tuhaf isme sahip yasanın kimler için çıkarıldığını iyi izleyin. Zira, ‘güzel atlar diyarı’nın bir ‘yandaş derebeyliğine’ dönüşmesinin önünde Cumhurbaşkanı’nın imzası dışında hiçbir engel kalmadı artık. Ne de olsa krizle birlikte inşaat kurudu, sırada yüksek kurla coşacak turizm var!
İftar sofraları: AKP kendi ayağına mı sıkıyor?
İftar sofrası fotoğrafları geleneksel, sadık ama 31 Mart’ta ‘kırgın’ olan muhafazakar seçmeni yeniden keşfetmeye dönük birer seremoni sanki. Tıpkı her Ramazan Coca Cola reklamlarında olduğu gibi, ne yaşadıysak yaşadık ama biz aslımızı neslimizi inkar etmeyiz demek istiyor. İstiyor da, gerçekten bunu gösterebiliyor mu peki?
Kim yönetecek değil, nasıl yönetileceğiz?
AKP sadece hukuki kaidelerden değil, kendini var eden piyasa kurallarından da kopuyor. Dolayısıyla halkla çıkarı uzun süre önce ayrışan tek adam iktidarı yerli-yabancı sermaye kesimlerinin çıkarlarından da ayrışıyor artık. Erdoğan’ın yegane tercihi, meşruiyet kaynaklarını kendisinin belirlediği bir yoldur. 23 Haziran bu bakımdan hangi partiden kimin yöneteceğinin seçiminden ziyade; nasıl yönetileceğimizin, rejimin niteliğinin resmi tescilinin miladı olmaya dönüşüyor.
Mega projelerdeki sinsi anlaşma
Mega projeler kısa sürede birer ‘gayya kuyusu’na dönüştü. Önümüzdeki üç yılda kamudan 37 milyar liraya yakın bir kaynak aktarılacak. Bunlar şu ana dek ortaya çıkan sonuçlar. Oysa YİD sözleşmeleri mayın tarlası gibi. İşte Gebze-Orhangazi-İzmir otoyolu ihalesini inceleyen Sayıştay, şu kriz günlerinde her an patlama riski taşıyan bir ‘bomba’ konusunda daha uyarıyor. Nasıl mı? Buyrun…
AKP’nin boynundaki kılıç Anadolu’da dövülüyor
AKP’nin oy potansiyeliyle Anadolu’da kurulan ‘kredili refah’ sistemi eşzamanlıydı. Krizle birlikte şimdi bu ekonomik düzenin taşıyıcı kolonları yıkılıyor. Bunu kurtarmak için ekonomide alınacak sert tedbirlerin oydan feragat anlamına geldiğini bilen iktidar, sertliği siyasal alana taşıyor. Karınlarını doyuramadıklarının kalplerindeki hınca sesleniyor. Peki bu siyaseti 4.5 yıl sürdürmesi mümkün mü?
İktidar kimleri kurtaracak?
Bakan Albayrak’ın açıkladığı Enerji Girişimi Garanti Fonu, enerji sektörünün boğazına kadar borca battığının itirafıydı. Bu karanlık faturanın altındaki imzalar ise otoyollar, köprüler ve havalimanının faturasındakiyle aynı. Buyurun, elektrik borcunuzu öderken başka kimlerin borcunu daha ödeyeceğinizin bir listesi…
İmamoğlu ve Yavaş, Erdoğan’ın ‘ablukasına’ nasıl direnecek?
Erdoğan’ın yerel yönetimlerde ‘muhalefet rolüne’ soyunacağı aşikar. Zira, seçimin genel sonuçları ile Ankara ve İstanbul’un neticesi arasında bir tezatlık görüyor. Ve bu zıtlığı yeniden avantaja çevirmek için de seçim öncesi muhalefetin dili olan krizi, şimdi kendi silahı haline getirmek niyetinde. Peki İmamoğlu ve Yavaş bu ‘ekonomik ablukayı’ nasıl kıracak?
Yine hangi yandaşın önü açılıyor?
AKP’nin 17 yıldır değişmeyen, geri adım atmadığı, taviz vermediği; ekonomik kriz de çıksa trenler kaza da yapsa istikrarla sürdürdüğü bir politikası var: Nerede bir kamu kaynağı varsa, oraya bir ‘yandaş sebili’ kurmak. İşte seçime bir kala 17 yıldır değişmeyen bu kural yine tıkır tıkır işledi.
Akrabaya mahsus düzenleme nasıl yapıldı?
31 Aralık 2018 gecesi yayımlanan ‘Kılavuzluk ve Römorkörcülük Hizmetleri Yönetmeliği’, 3 ay sonra 14 Mart günü değiştirildi. Bir maddenin 7. fıkrasına, küçücük bir dokunuş yaptılar. Ama büyüleyici bir dokunuş: ‘Akrabalar.’ Bu tek kelime neye mi yol açtı? Buyurun birlikte anlamaya çalışalım…
Binali Yıldırım’ın torununa bırakacağı miras
2017 yılı Dünya Bankası raporunda Türkiye hem verdiği yüksek miktarlı kamu ihaleleriyle hem de bunun büyük kısmını sadece 5 şirkete paylaştırmasıyla gündem olmuştu. Kriz yılında da bu sevdadan vazgeçmiş değil iktidar. 2018’de tüm dünyada 20 milyar dolarlık otoyol sözleşmesi imzalanırken, bunun üçte birini yine Türkiye gerçekleştirdi. Onu da kimler mi aldı? Tabii ki, şanslı beş kardeşin dördü…
Demirören-Ziraat ilişkisinde ikinci bahar
Ziraat’in bir çırpıda Hürriyet’i alması için Demirören’e milyonlarca dolarlık kredi vermesi çok tartışıldı. Henüz bu ilişkinin sır perdesi tam aralanmadan sessiz sedasız yeni bir gelişme daha yaşandı. Demirören, Ziraat’ten sadece para değil, bir de üst düzey yönetici aldı. Bakalım, yeni komutanı Demirören’e hangi kârlı kapıları açacak…
Geçmiş olsun, 3. havalimanı battı!
3. havalimanından şirket kaçışları şüphe uyandırıyor. Kolin’den sonra iki şirketin daha çekileceği iddia ediliyor. Her çıkan da 6 milyar Euro borçtan payına düşeni kalana devrediyor. Peki o borç sonunda kime yıkılacak? Yanıtı 15 Kasım 2017’de THY’nin kurduğu yeni şirkette saklı. Nasıl mı? İşte bir kara deliğin hikayesi…
Bir ihalenin perde arkası: Büyük ‘yandaş’ niye çekildi?
Geçen hafta ekonomi kulislerine sürpriz bir haber düştü. Aydın ve Antalya şehir hastanelerine talip olan ve Saray’a yakınlığı ile bilinen büyük bir şirket, ani bir şekilde ihalelerden çekilme kararı aldı. İki yıldır hazırlanan ve Arap bankalarından da yüklü miktarda kredi bulduğu söylenen şirketin bu kararı, ekonominin gidişatına dair çok şeyler anlatıyor…
Toplumun ortasındaki bomba: ‘Sosyal molozlar’
Ne işte, ne eğitimde ne de yetiştirmede olmayan gençlerin sayısı oldukça fazla. Bu üretim sürecinden kopuk ‘boş gezen kütle’nin AKP iktidarındaki rolü üzerinde durulmayı hak ediyor. Zira, rant çarkına sadece aileleri vasıtasıyla eklemlenebilen bu ‘sosyal moloz’a milliyetçi mukaddesatçı ideolojinin taşıyıcısı rolü biçiliyor. Dolayısıyla mevcut skatükoya bağlılığı sürdüğü müddetçe, geri kalan herkes için saatli bir bomba gibi…
Kolin havalimanından niye çekildi?
Kolin’in 3. havalimanı ortaklığından çekilmesi, önümüzdeki sürece dair ilginç ipuçları veriyor. Zira bu kararı TÜSİAD Başkanı’nın “aynı trende olmamız, aynı yöne gittiğimizi göstermez” sözleriyle birlikte okumak lazım. Her iki olay da 31 Mart sonrası ekonomi politikasında mecbur kalınacak değişikliğe dair ilginç ipuçları veriyor.
Milyarlarca dolar kime, nasıl transfer edildi?
Kamu İhale Yasası ile 12 yılda verilen ihaleler, “Türkiye’nin kaymağını kimler yiyor”un da yanıtını gösteriyor. 10 yılda 200 milyar doların üzerinde bir servet transferi bizzat hukuk yoluyla sadece 10 şirkete aktarıldı. Türkiye’de işsizliğin, fakirliğin, kutuplaşmanın bir müsebbibi aranacaksa eğer, işte o adreslere de bakılmalı.
2019 mesajı: Murat Ülker kime meydan okuyor?
Kime, neye kafa tutuyor? Malına çöken mi var ya da canına kasteden mi? Acaba dolara mı kızıyor, yoksa bankaların kredi faiz oranlarına mı? Bu şiddetin, celallenmenin, heyecanın sebebi nedir? 2017, 2016, 2015... Yılbaşı mesajlarındaki iyi dilekler, ümitvar sözler, çalışanlara birlik, beraberlik öğütleri ne ara meydan okumaya evrildi?
Başkan yetmedi, ‘süper belediye başkanı’ da verelim
Son dönemde geçen bir dizi yasa başkanlık rejiminde bir eksen değişikliğine işaret ediyor. Merkez-yerel arasında bütçe ayrımı kaldırılıyor. Merkezi kaynaklar yerelleşirken, yerel projeler merkezileşiyor. Ve bu durum, kendine uygun bir idari sistemi de beraberinde getiriyor. CEO gibi yönetilecek başkanlık sistemi diye çıkılan yol, devasa bir belediyeye uzanıyor. Tek kafada iki şapka var: Patronlara ve dışarıya karşı ‘Başkan’, halka karşı ‘süper belediye başkanı’...
En kötüsü başladı
TÜİK’in açıkladığı verilere göre, ekonomi yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 1.6 büyüyebildi. Birinci çeyrekte yüzde 7.2, ikincide 5.3 olarak gerçekleşmişti. Dolayısıyla daralma hayli sert gerçekleşti. Asıl tablo ise detaylarda ortaya çıkıyor.
AKP İller Bankası’ndan ne istiyor?
Köylerin, nüfusu az, küçük belediyelerin hizmet güvencesi İller Bankası, şu sıralar Meclis’te bulunan torba yasa ile inşaat batağına sürükleniyor. Yerel seçime giderken fiilen iflas etmiş belediyeleri ve mega projeleri kurtarmak için atılan bu adım, kamu hizmetine gitmesi gereken milyarlarca lirayı yine betona gömecek!
Sopayla enflasyon nasıl düşürülür?
Kasım ayı enflasyonu, güç marifetiyle siyasette istediği sonucu alan iktidarın ekonomide de benzer metotları denediğini gösterdi. Yüzde 1.44’lük düşüşün üzeri kazındığında altından çıkan şey; iktidarın ekonomide zor yoluyla sonuçları değiştirmek uğruna şimdiden altına imza attığı, yakın gelecekte vatandaşın kapısını çalacak olan ağır faturadır…
Soğan deposu basanlar ve 'Ölü Canlar'
Market raflarındaki acı gerçeğin nedeni nedir? Bir zamanlar toprağı kazsan çıkan patates, soğan ne ara güvenlik güçlerinin 'operasyon nesnesi' haline geldi? Bu soruların yanıtı, Türkiye'nin yaşadığı bir 'Ölü Canlar' hikayesidir aslında. Nasıl mı? Trakya'ya bakın. Göz kamaştıran Kırklareli Ovası'nda tarım arazilerinin tek elde toplandığı bir 'derebeylik' yükseliyor. İktidar yeni Trakya haritasını ayçiçeği, buğday, çeltikle değil betonla çiziyor...
Bir 'yandaş' nasıl yaratılır ve beslenir?
İhalelerin veriliş şeklini, fahiş ödemeleri, Hazine garantilerini şimdilik bir kenara bırakın. Yolların, köprülerin, tünellerin ihaleleri alan yandaş şirketlerce yapıldığını mı düşünüyorsunuz? O halde Sayıştay'ın Ulaştırma Bakanlığı'na dair raporunu hâlâ okumamışsızın demektir. Okurken bile insanın yüzünü kızartan bu rapor, yandaş üreten bir 'devridaim makinesi'nin nasıl çalıştığını bütün açıklığı ile ortaya koyuyor.
Vur doktora, ver inşaatçıya!
AKP'nin 16 yılda ustalaştığı maharetlerinden biri, alakasız torba yasalardan istediğine istediği kaynağı aktarmanın yolunu bulmasıdır. İşte şimdi bir yenisi daha gündemde. Bu kez kılıf, doktora şiddeti önlemek. Ama tasarıya bakınca mesele saldırılara gelene kadar iktidar vatandaşa, "sen dur, ben senin yerine de vururum" diyor. Tabii maksadı yine en sona gizlemiş. Şehir hastanelerini yapan inşaatçılar için yeni yeni kıyaklar...
Çarpık havalimanındaki ‘Hophopçu’ cinayeti
3. havalimanı; göller kurutulup ağaçlar sökülerek, kuşların yuvası yıkılıp toprak çürütülerek, onlarca işçinin bedeni parçalanarak kurulan çarpık bir iktidarın suretinden başka bir şey değildir. Yapımında seri cinayetler işlenen bir mekanda, nasıl bir ‘zafer tarihi’ yazılabilir ki?
Ne o, yeni bir Gezi mi var?
Bakmayın siz bankacıların, para gurmelerinin mutluluğuna. Bir ekonomide reel olarak büyüme oranından fazla faiz ödeniyorsa, bunun tek bir anlamı vardır: TL faiziyle emeğiyle geçinenlerden zenginlere; dolar faiziyle de yurt içinden yurt dışına servet transferi yapılıyordur.
Erdoğan'ın en zor seçimi
Erdoğan ilk kez sert bir ekonomik daralmanın yaşandığı süreçte seçime giriyor. Krizin henüz ucunun göründüğü 24 Haziran'da yedi puan oy kaybetmiş bir partinin yerel seçimlerde istediği başarıyı elde edebileceğini söylemek iyimserlik olur. 2023 vizyonunu çoktan 2019'a çeken Erdoğan oy isterken ne vadedecek? Cevabı verdi aslında: "Ben gidersem sizin durumunuz hiç iyi olmayacak!" Bu, AKP'yi oy pusulasında coşkulu bir tercihten ziyade ehven-i şer durumuna çekmektir.
Bu kriz zaten McKinsey'in eseri değil mi?
McKinsey, tasarruf yapın diyecek, istikrar programı hazırlayacak ve hatta denetim yapacak bir anlayışa sahip değildir. Onun mahareti seçimle ekonomik kriz arasında bocalayanlara kısa vadeli çıkış planları hazırlamak, yerli ve yabancı sermaye ile siyasi iktidar arasında bir çıkar uzlaşması yaratmaktır. Nereden mi biliyoruz? 2003'te hazırladığı ekonomik plana bir bakın, AKP'nin kısa vadeli parlak yıllarının ve bizi bu krize sürükleyen nedenlerini göreceksiniz!
Patron çıldırdı!
Krize karşı halkı tatmin edecek çözüm reçetesi elinde olmayanların psikolojiye sarılmaları boşuna değil. Zira psikolojiyi insanı anlayan, tedavi eden, iyileştirici bir bilim değil; bir algı yönetimi, manipülasyon tekniği, ürkütücü bir etiketleme ve hatta hokkabazlık marifeti olarak görüyorlar.
Erdoğan’dan halka: ‘Sizi yiyen ben değilim!’
Menderes, Özal, Erdoğan… Üçünün de ortak paydasında sağ siyaset, muhafazakar kimlik ve söylemin yanında tuhaf bir benzerlik daha var. O da, serbest piyasaya bağlılıklarını üzerine basa basa ifade etmek zorunda kaldıkları iki farklı dönemin olması. İlki iktidara gelirken, ikincisi kriz iktidarlarını sarsarken. Ve şimdi Erdoğan ikinci dönemi açmış bulunuyor…
BİM’in rafındaki acı gerçekler...
Simgeler, imgeler, semboller derken Kemal Tahir’in “Büyük Mal” romanındaki fazla düşününce bedenine ağrılar saplanıp yorgun düşen Sülük Ağa’ya çevrilen vatandaş, bir sabah BİM’in raflarında acı gerçeklerle yüzleşiyor. İtibarsız havuz medyası “çok büyüdük” desin, en çarpıcı manşeti BİM attı bile: Kebir tereyağı 18.5 TL!
Krizin ‘iç savaş’ cephesi açılıyor!
Seçim öncesi ‘oyu verin, kuru bana bırakın’ sözü yerini ‘Bu da geçer ya hu’ya bıraktı. Belli ki iktidar, krizin yıkıcı sonuçlarını kabullenmiş durumda. Şimdi sıra hesabı bölüşüm hiyerarşisinde yukarıdan aşağıya doğru kesmeye geldi. Lakin TOBB’un ‘bizim borcumuz 81 milyonun borcudur’ açıklaması, bu hesabın Alman usulü gelmeyeceğini gösterdi. Erdoğan krizi ‘savaş’ olarak tanımlıyorsa eğer, TOBB da bunun ‘iç savaş’ cephesini açtı şimdi. Ücretleri eriyenler, işlerini kaybetme tehlikesiyle yüz yüze artık.
Erdoğan kimin için Allah'ın bir lütfu?
Türkiye bugün 'tek adam siyaseti' ile yönetiliyor olabilir, fakat bunun bir 'tek adam iktidarı' olduğunu söylemek pek gerçekçi değil. 24 Haziran seçimleri ile birleşen ekonomik kriz, demokrasi adına beklenen en küçük adımları bile sermaye sahiplerinin ajandasından tamamen sildi. Karşımızda ekonomik ayrıcalıklarını kaybetmektense siyasi çıkarlarından feragat eden mali sermayenin ve büyük sanayi patronlarının ön saflara dizildiği; tüccar-inşaatçı güruhun çeperinde yer aldığı, eş-dost, yandaş, vurguncu ekibin eteklerine yapıştığı bir iktidar aygıtı yükseliyor.
Erdoğan ne yapmaya çalışıyor?
Dolar, Edirne'den Kars'a tüm ülkeyi sallarken Erdoğan 'ataların Malazgirt'ten önce Bayburt'a geldiğinden', 'dolara karşı Allah'a sığınmaktan' bahsetti. Çoğu kişiye göre gerçeklikten kopuk bu sözler aslında tam da Erdoğan'ın ekonomik krize karşı geliştirdiği stratejiyi gösteriyor.
Devletten ‘altın vuruş’ bekleyenler!
Kendi çıkardıkları krizin faturasının adresini şimdiden açık açık ilan ettiler bile. Kanal İstanbul'un milyarlarca dolarlık kaynağını inşaata gömecek olanlar, hesabı da kabul etsinler veya etmesinler 'millet bahçesi'ne gönderecekler. Elde on binlerce satılmamış konutuyla bekleyen GYODER Başkanı boşuna söylemiyor, "Devletten bir altın vuruş bekliyorum" diye.
Bir WC fotoğrafı ve 1 No'lu KHK'daki büyük tehlike!
10 Temmuz günü yayımlanan ilk başkanlık kararnamesinde yer alan Ekonomik İşler Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu, Türkiye'nin yeni rejiminin yeni ekonomik aklının nasıl olacağını da gösteriyor. Bu kurul maden kanununun 7. maddesine eklendi. İşte Türkiye'yi bekleyen yeni tehlike de o andan itibaren başladı. Neden mi? 8 gün sonra Resmi Gazete'de yayımlanan bir ihale ilanı, yeni rant düzeninin de ilk adımı oldu çünkü...
Asıl fırtına daha yeni başlıyor!
Finans kulislerinde dolaşan iddiaya göre, pek çoğu büyük 85 şirket iflasın eşiğinde. Buna rağmen 'başkan ve aile kabinesi' tek elde bir yönetim inşa ediyor. Kriz böyle engellenemeyeceğine göre, ülkeyi 'küçük korku dükkanı'na çevirmenin yegane anlamı var: Krizle değil, krizin sonuçlarıyla mücadele etmek! Ama hukuk iktisadı düzenlemedi mi, iktisadın doğal hukuku devreye girer. Ve fırtına daha yeni başlıyor...
AKP'nin Lagoda Akademisi: Okursan aç kalırsın!
AKP'nin bilime, okumaya, okuyana dair tahayyül sınırlarını aşan açıklamaları ve tavırlarını sadece entelektüel birikime yönelik bir saldırı olarak görmek hata olur. Zira, altta tehlikeli bir dip dalgası hızla büyüyor. Son 16 yılda ekonomik popülizmin yol açtığı tahribat, eğitimle refah; dolayısıyla adalet ve demokrasi arayışı arasında oldukça ürkütücü bir denklem kurdu.
AKP'nin omurgası çatladı!
Seçimlerde rakamlar önemlidir. Lakin önemli rakamları sayamayıp, sayabildiğiniz rakamları önemli kılarsanız eğer, işte o vakit yanılgı da büyür. Recep Tayyip Erdoğan önemli rakamı görüyor mesela; seçim gecesi de dahil o günden beri partisinin omurgasındaki 'çatlağı' işaret edip duruyor çünkü. Peki nedir o çatlak?
Daha güzel bir ülke için... Batsın bu zihniyet!
MESAM'da neler oluyor? Orhan Gencebay ne istiyor, anlayan var mı? Açıklamaların satır aralarına sinmiş yönetimin yıllardır 'belli siyasi, etnik ve dini' aidiyete sahip kişilerin elinde olduğuna dair imalar ipucu veriyor aslında. Belli ki, son yıllarda hayli etkili olan 'yerli' ve 'milli' hücum borusuyla, 'ben de isterem' diyenler tarafından 65 milyon doları bulan yeni bir 'havuza' daha sefer düzenlenmek isteniyor.
Bu faturayı onlar ödemez!
Şu anda 20 milyar dolarlık borç yapılandırması masada duruyor. Ve kur artışı bu faturayı her geçen gün daha da kabartıyor. Oysa aynı kur, 'borcumu ödeyemiyorum' diyen şirketlerin sahiplerinin servetine de servet kattı. Bir yandan borcunu bankaların önüne atanlar, diğer yandan da bir başka ballı ihaleye kaşık sallamayı sürdürüyorlar.
İşte Türkiye'yi batıracak tezgâh!
Cumhuriyet yazarı Çiğdem Toker'e niye 3 milyon liralık tazminat davası açtılar biliyor musunuz? Bu ülkenin Düyun-u Umumiye'den beri gördüğü en tehlikeli tezgâha çomak soktu çünkü. O yıllardır anlatıyor ama gelin, '2023 vizyonu' adıyla pazarlanan şu tehlikeli oyunu, somut örneklerle bir kez daha masaya yatıralım. Bakalım o vizyon kimin için, nasıl çizilmiş?
Saraydaki Rasputin!
Erdoğan'ın baş danışmanlarından Yiğit Bulut, bir zamanlar şehvetle savunduğu her düşünceden vazgeçti, tek bir tanesi hariç: 1946'dan beri ülkenin yegane sorununun 'faiz lobisi' olduğunu düşündüğü için, zehirli bir formülü ekonominin 'güç iksiri'ymiş gibi erk sahibi kulaklara fısıldayıp duruyor.
'Uzay-zaman bükülmesi'... Kabinede köstebek mi var?
Geçen pazartesi saat 16:00'da Türkiye bir 'uzay-zaman' bükülmesine tanık oldu. Borsada son yılların en hızlı spekülatif dalgalanması yaşandı. Hükümet S&P'yi suçladı. Oysa ortada tuhaf bir zaman çelişkisi duruyor. İşin şifresi saat 17:30'da açıklanan 'emekliye ikramiye'de saklı...
AKP'nin kelime oyunları neyi gizliyor?
AKP sözcüsü Mahir Ünal, "Kılıçdaroğlu SGK'nın başındayken galoş 25 bin liraydı" dedi ve 'umumi hela hesabı'nın yanına bir de 'galoş hesabı' ekledi. Bir süredir AKP'lilerin fena halde kelime oyunlarına sarması dikkati çekiyor. Gelin "Böyle kelime oyunu yapan..." diyen İngiliz yazar Stern'e kulak verip, şu işin perde arkasını biraz kurcalayalım...
Eski bir fotoğraf ve cayır cayır itiraflar!
Murat Ülker, Hürriyet'teki röportajında "kriz geliyordu, ben de tedbirimi aldım" dedi. Borcunu yapılandırmak için yol yordamı ise Avukat Aydoğan Semizer'den öğrendiğini söyledi. Bu kritik isim kim mi? 'Yeni Türkiye' retoriğinin AKP ve muhiplerinin elinde sadece vatandaşa yönelik 'şehvetli bir manşet' olmak dışında karşılığının olmadığının kanıtı. Nasıl mı?
İnşaatın 'ağaları'... Yapı paydos mu?
Gelin biraz 'inşaat bulmacası' çözelim. Şu anda 4 büyük şirket ciddi darboğazda. Malum, yasalar resmen açıklanmadan isim vermeyi yasaklıyor ama, şu 'ekmek kırıntıları' sizi doğru adreslere götürecektir: İlki, farklı sektörlerde faaliyet yürüten devlerden birisi. Diğerini, Frank Sinatra hayranları hemen bulacaktır zaten. Öbürü, diktiği AVM'lerle övünüyordu; sonuncusu ise Ankaralı olanların gayet iyi bildiği bir mekanla özdeşleşmiş...
Erken seçim: Bu gelen bambaşka bir kriz
Tünelin ucundaki kriz, ne 1994'e ne de 2001'e benziyor. Öyle özelleştirmeyle, kemer sıkmayla, bir kesime fatura çıkarmayla aşılabilecek gibi de durmuyor. Erken seçim tam da bu yüzden gündemde. Duvara toslamadan henüz, siyasi ikbali garantiye alma çabasıdır. Ama bir de Erdoğan kadim piyasa gücü IMF'yi anmaya başladı ki, işte o zaman bambaşka bir tablo çıkabilir karşımıza.
Vazgeç o zaman... Vaz-ge-çe-mez-sin!
Ziraat Bankası'nın 22 farklı ülkeden aldığı 1 milyar 440 milyon dolarlık rekor borç, 'bir yerli bankanın Cumhuriyet tarihi boyunca aldığı en büyük kredi' diye gururla açıklandı. Kulağa tuhaf gelebilir lakin, umumi tuvaletle ekonomik gelişme ölçülüyorsa eğer, rekor borç da pekala övünç madalyası olarak takılabilir. Ne var ki, Con Ahmet'in devir daim makinesi değil ki bu, kamu bankaları sürekli kredi üretebilsin.
'Goriot Baba'lara ne oluyor? Ülker, Doğan, şimdi de Şahenk!
Ferit Şahenk de tıpkı Murat Ülker gibi borçları için bankalarla masaya oturmak istiyor. Çünkü 2017 yılı bilançosuna bakılırsa Doğuş Grubu'nun 5.8 milyar dolar borcu var. Yani Nusret gürbüz etleri tokatlayıp, tuz resitali ile ünlüleri büyülerken paralar kamunun da içinde olduğu banka havuzundan akıyormuş. Peki Garanti'nin satışından gelen 7 milyar dolar nerede?
Gemi su alırken Kronos evlatlarını yiyor
Önce kurun Gezi değil ekonomideki kırılganlıklar nedeniyle arttığını ima eden Babacan, şimdi de 'döviz borcu fazla, tedbir lazım' diyen Şimşek'in ipi çekildi. Erdoğan çok net: Kriz demek yedi günahın en büyüğü! Şimşek ve Babacan'ın tasfiyesi sadece AKP için değil, İslami burjuvazi açısından da çok önemli bir değişimin işaretidir.
Yüzde 7.4: Ağaoğlu büyümesi!
Türkiye yüzde 7.4'lük büyüme oranı ile dünyada İrlanda'dan sonra ikinci oldu. Gerçekten parlak bir rakam. Ancak detaylara bakıldığında bu büyümenin pırıltısının sadece kağıt üzerinde kaldığı görülüyor.
Basının kısa tarihi: Ye kürküm ye!
Doğan Grubu'nun satışı 'basın' sınırları içinde vahim bir tablo. Ama Türkiye'de medyanın yakın tarihinin aynı zamanda kamu kaynaklarını paylaşmanın da tarihi olduğu düşünülürse, hiç de sürpriz değil. Freud'un söylediği gibi: Nevrotik hatırlamaz, tekrarlar. Türk medyasının hali de biraz böyle. Onulmaz bir hastalıkla malül.
Taşra finansı: Oylar AKP'ye, paralar altına
Bankaların topladığı mevduatın dağılımı incelendiğinde, özellikle Anadolu'da bir 'altına hücum' dönemi yaşandığı görülüyor. Altın mevduatındaki iki yıllık artışın, AK Parti'ye yüzde 50'nin üzerinde oy veren illerde rekor düzeyde olması ise dikkat çekici. Peki bu tablo bize ne anlatıyor?
Bankalar 800 milyon lirayı kime, niye dağıttı?
Bankaların yabancılardan aldığı borç 690 milyar liraya çıktı. Vatandaşın bankalardan aldığı borç 490 milyar liraya dayandı. Öyleyse 49 milyar lira kâr nereden deldi? Peki bankalar, 800 milyon lirayı prim olarak kime, niye dağıttı?
5 paralık satış: Kim zengin olacak?
Brecht'in Beş Paralık Roman'ındaki açgözlü tüccar, devlet ihalelerini 'soygun cinayetine' benzetir. 14 şeker fabrikasının ihalesi de yakın zamanda işlenmesi planlanan korkunç bir cinayettir aslında. Muhtemel fail kim mi? Bunun için daha öncekilere bakmak yeterli...
İller domino taşı gibi dizildi: Bir ülke nasıl batar?
Ülke gerçekten 'batar' mı? Sivas, Çorum, Bayburt, Kastamonu batarsa, tabii ki ülke de batar! Şeker fabrikalarının niye alelacele satışa çıkarıldığı belli. Çünkü iller, borç hizasında domino taşı gibi dizildi. Devrilmeleri için şu anda 'hunharca' pompalanan sıcak paranın keyfinin kaçması yeterli!
Savaş Tanrısı: Rheinmetall!
Şu sıralar ünü kulaktan kulağa yayılan Babylon Berlin adlı diziyi izlediniz mi hiç? Oradaki Nysenn şirketi, Almanya ile son günlerde yaşadığımız tuhaf değişimin perde arkasını ele veriyor çünkü. Bir de Yuri Orlov ortaya çıksa keşke. Uğur Mumcu Sokak, numara 4'te oturanlarla ilgili kim bilir ne ilginç hikâyeler anlatırdı...
'Yerli ve milli' diyet listesi: Sadece dört ürün kaldı!
Cumhurbaşkanı son olarak 'yerli' ve 'milli' gıdadan bahsetti. "Gıdası yerli olamayan bağımsız olamaz" dedi. Doğru söylüyor. Biz de buna uyup bir 'yerli' ve 'milli' diyet listesi hazırladık. Ama gelin görün ki; listeye meyvede yer elması, sebzede ebegümeci, ette hamsi, içecekte musluk suyu dışında koyacak pek bir ürün bulamadık...
Külçe külçe altınlar neden gidip geliyor?
Cari açığın dörtte biri altın ithalatından geldi. Hangi ihtiyaç için 16 milyar dolarlık altın satın alındığı hiç açıklanmıyor. Peki bu altının adresi alırken de satarken de niye hep aynı ülke? Üstelik o ülkeyle daha iki ay önce kanlı bıçaklı olunmuşken...
Bir Ülker masalı: Lady Godiva çıplak!
Murat Ülker'in 6 milyar dolarlık borcunu ödemeyip erteleme istemesi pek çok soruyu da beraberinde getirdi. Dünyanın en ünlü markalarını satın alırken aralarında kamu bankalarının da olduğu 10 bankadan borç aldı. Ama bir yandan da İngiltere merkezli Pladis'e iki yılda yüzde 51 hisse transfer etti. Ortada tuhaf bir durum yok mu?
140 milyarlık narko-ekonomi: Türkiye'nin Escobar'ı kim?
Hazırlanan raporlara bakılırsa Türkiye'nin narko-ekonomisi 140 milyar liraya ulaşıyor. Bu GSYİH'nin yüzde 16'sı demek. Bu hacimdeki uyuşturucu trafiğinin bir de Escobar'ı olması lazım değil mi? Oysa insan bir 140 milyara bir de yakalanan torbacılara bakıp Nasrettin Hoca'nın o meşhur sorusunu sormadan edemiyor: Kedi buysa ciğer nerede, yok ciğer buysa kedi nerede?
OHAL'de kimler olağanüstü kâr etti?
2017 bilançoları, "OHAL'i sizin için getirdik. Herhangi bir sıkıntınız var mı?" diye soran Erdoğan'ı haklı çıkardı. Şirketlerin her dakika elde ettikleri kârlar adeta göz kamaştırıyor. Peki ya terazinin diğer kefesinde olanlar? İşte orada bir 'afet' var!
Köprülerde Ali Cengiz oyunu bitmiyor: 0,0003'ün sırrı ne?
Küçük bir hesaplamayla enflasyondaki ali-cengiz oyununun nerelere vardığını görmek mümkün. TÜİK'e göre geçen yıl köprü ücretlerine yüzde 47 zam yapıldı. Üzerine herkesin payına düşen 200 TL de konulunca bunun enflasyon hesabına yansıması gerekmez mi? Ancak TÜİK milyarlık projelerin enflasyona etkisini hesaplarken katsayıyı yüzde 0.0003 alıyor. Yani 'herkesi kıskandıran' yatırımların ağırlığı enflasyona gelince sadece onbinde 3'e iniyor!