Wikipedia savaşları

Dünyanın en çok erişilen ilk beş sitesi arasında yer alan Wikipedia’ya geçtiğimiz günlerde erişim engeli getirildi. Başlangıçta bu erişim engelinin nedeni anlaşılamamış olsa da, daha sonra yapılan başvurular sonucunda iki konu başlığı, “Suriye İç Savaşı'na yabancı müdahalesi” (Foreign involvement in the Syrian Civil War) ve “Devlet destekli terörizm” (State-sponsored terrorism) başlıkları altındaki içerik nedeniyle bu kararın verildiği anlaşıldı.

Wikipedia'nın kurucusu Jimmy Wales, Twitter'dan yayınladığı mesajında “Bilgiye ulaşmak insan haklarının temelidir” derken, biz Türkiyelilere de bu hakkımız için savaşırken hep yanımızda olacağını iletti. BTK Başkanı Fatih Sayan ise, “Kimse 'ben Türk mahkemelerini tanımam' deme hakkına sahip değil. Yargı kararları uygulanmadan Wikipedia'nın açılması mümkün değil” açıklamasını yaptı.

Bu açıklamalar elbette Türkiye'nin internet sitelerine erişim engellemesi pratikleri düşünüldüğünde şaşırtıcı değil. Benim açımdan şaşırtıcı olan tarafı Wikipedia'nın nasıl bir internet sitesi olduğu üzerine biraz düşününce açığa çıkıyor.

EN POPÜLER ANSİKLOPEDİ

Wikipedia, günümüzün en popüler ansiklopedisi ve ortaklaşa bilgi üretme ütopyasının en gelişkin olmasa da, internetteki en görünür örneği... Malum, herhangi bir konuyu Google'a yazdığınızda karşınıza çıkan ilk sonuçlar sizi Wikipedia'ya gönderiyor.

Wikipedia kendisini gönüllüler tarafından ortaklaşa hazırlanan, açık kodlu, kâr amacı gütmeyen, ücretsiz bir ansiklopedi olarak tanımlıyor. Yani herhangi bir kişi yeni bir başlık açabilir, var olan başlıkların altındaki içeriğe ekleme ve çıkartma yapabilir, içeriği düzenleyebilir ya da yeniden yazabilir. Önceden oluşturulmuş uzman bir editörler kurulu tarafından işletilmez. Yazarları ve düzelticileri gönüllü kullanıcılardır.

Yani Wikipedia sürekli olarak genişler ve güncellenir. Bilinen basılı ansiklopedilere göre hem kullanım hem de büyüklük açısından inanılmaz boyutlardadır. Ancak bu dinamik niteliği Wikipedia'yı nitelik olarak basılı ansiklopedilerden farklı kılar. Yani ulaştığınız başlıklar altındaki içeriğin eksik, hatalı, ansiklopedik olmayan bilgilerle ya da bu maddeyi yazan kişinin öznel yargılarıyla oluşturulmuş olması ihtimali de vardır. Bu da Wikipedia'ya yöneltilen en önemli eleştirinin, yani içeriğinin güvenilirliği ve doğruluğuna dair eleştirinin temelini oluşturur. Zaten her başlık altında içeriğe dair ne zaman yazıldığı, katkıda bulunanlar, kaç kez değiştirildiği gibi bilgilerle kullanıcılar bu konuda uyarılır.

Wikipedia'ya yöneltilen diğer eleştiriler arasında içeriğin uzlaşma yoluyla oluşmasının eleştirel bilgiyi dışlaması, kullanıcıların çok az bir oranının yeni bir başlık oluşturması ya da var olan başlığı düzeltmesi, yeniden düzenlemesi yani düzeltici olması, düzelticilerin genellikle erkek kullanıcılar olması bulunuyor. Bu eleştirilerin kaynağının Wikipedia'yı kuran ve destekleyen, ama hiç bir biçimde denetlemeyen Wikimedia isimli vakfın araştırmaları olduğunu da not düşelim.

DÜZENLEME SAVAŞLARI

Genellikle farklı düzelticilerin bir önce yazılanı hem metin düzeyinde hem de bilgi düzeyinde düzeltmesi ve değiştirmesi yoluyla üzerinde uzlaşılan bir hale getirmesi sonucunda bir başlık son halini alır. Ancak bu, o başlığın yeniden düzenlenmeyeceği anlamına gelmez. Wikipedia içeriği üzerinde yapılan akademik çalışmalar, içeriğin çok büyük bir kısmının (neredeyse yüzde 99'unun) kullanıcıların işbirliği ile gerçekleştiğini göstermekte. Ancak bazı başlıklar altında farklı görüşleri savunan düzeltici ve düzeltici grupları, içerik üzerinde bazen yıllar süren bir kavgaya da girebiliyorlar. Bu durum “düzenleme savaşları” (edit wars) olarak adlandırılıyor.

Düzenleme savaşları bir başlığın altında yer alan içerikte iki veya daha fazla katılımcının birbirlerinin değişikliklerini geri alma işlemini tekrarlaması ya da sürekli olarak içeriğin büyük bir kısmını değiştirmesi olarak tanımlanıyor. Ancak düzenleme savaşları, değişik biçimler alabiliyor. Örneğin “geri alma düellosu”, kişisel bir yarış halinde içeriğin bazı bölümlerinin ısrarla sürekli eklenip-çıkartılmasını ifade ediyor. Sitenin temel ilkelerine ters olduğu düşünülse de, 24 saat içinde üç kezden az yapıldığında herhangi bir yaptırımla karşılaşmıyor. 24 saatte üç kezden fazla geri döndürme olursa bu ihlal olarak tanımlanıyor ve katılımcıların engellenmesi ile sonuçlanıyor.

Engellemeler, korumalar ve silmelerle beraber yürüyen düzenleme savaşları ise “direksiyon savaşları” olarak adlandırılıyor. Düzenleme savaşlarının nedenleri arasında politik görüş, dini görüş ve diğer inanç farklılıkları; aşırı boş zaman; dar görüşlülük/önyargı; kendini üstün görme ve belli bir kullanıcıdan hoşlanmama durumları olduğu Wikipedia'nın kendi sayfalarında belirtiliyor.

EN ÇOK DÜZELTİLEN BAŞLIKLAR

İngilizce Wikipedia'nın istatistiklerine göre en çok George W. Bush başlığı değiştirilmiş (46 bin 103 kez). En sık değişiklik yeniden başkan seçildiği ve Irak Savaşı'nın başladığı dönemde gerçekleşmiş. Obama başlığı ise, Bush'unkinin neredeyse yarısı kadar, 25 bin 404 kez değişikliğe uğramış. Michael Jackson başlığı, 28 bin 607; İsa'nın anlatıldığı “Jesus” 29 bin 101; Adolf Hitler 24 bin 995; Britney Spears 24 bin 144 defa değiştirilmiş. “Türkiye” başlığı ise 17 bin 594 değişimle en çok değiştirilen başlıklar arasında 69'uncu sırada.

En çok değiştirilenler sıralamasında en yoğun biçimde politikacıların ve popüler kişilerin başlıkları bulunuyor. Tüm dillerdeki Wikipedia sayfalarına bakıldığında ise dini konular, tarihi olaylar, bölgesel çatışmalar, futbol takımları ve spor karşılaşmaları en çok düzeltilen sayfalar olarak öne çıkıyor. Bazı akademik çalışmalar ise bu düzenleme savaşlarını izleyerek bazı tartışmalı konuların ne yönde seyredeceğinin öngörülebileceğini iddia ediyorlar.

BOT'LAR

Wikipedia'da düzenleme savaşları sadece insanlar arasında yaşanmıyor. Wikipedia 2001 yılında kurulduğundan bu yana bot diye bilinen robot yazılımlar yazım hatalarını gidermek, sayfalara dış bağlantıları eklemek gibi işlevleri yerine getirmek üzere kullanılıyor. Başlangıçta herhangi bir etkileşime girmeden işlerini yapan bu robot yazılımların, zaman içerisinde bir bilim kurgu kabusu gibi birbirleriyle etkileşime girdikleri ve birbirlerinin yaptıkları düzeltmeleri geriye çevirmeye başladıkları da iddialar arasında.

Bir bot'un yaptığı değişikliği diğer bot'un silmesi durumunun siteye bir zararının olmadığı, bot'ların basit yazılımlar olduğu konuyu çalışan bilim insanları tarafından belirtiliyor. Bu konuda yapılan yayınlarda bot'ların en fazla rekabete girdiği başlıkların “Pervez Musharraf” (eski Pakistan Cumhurbaşkanı), “The Arabic Language” (Arapça dili), “Niels Bohr” ve “Arnold Schwarzenegger” başlıkları olduğu belirtiliyor. Yine en yoğun mücadelelerden birisinin Xqbot ve Darknessbot arasında gerçekleştiği ve 2009-2010 arasında 3 bin 629 farklı başlıkta Xqbot'un diğerinin yaptığı 2 bin değişikliği, Darknessbot'un ise 1700 değişikliği sildiği aynı çalışmaların bulguları arasında.

HÂL BÖYLEYKEN

Herkesin, hatta robot yazılımların bile bir başlığın içeriğini değiştirebildiği, düzenleyebildiği, yeniden yazabildiği böylesi bir web sayfasının tüm dillerdeki edisyonlarını içeren tamamına Türkiye'nin erişim engeli getirmesi utanç verici olması yanında şaşırtıcı.

Kimsenin aklına bir şey düşürmek istemem ama, çok da akla gelmeyecek bir şey olmadığından söylemeden edemiyorum: 11'inci cumhurbaşkanının “nasıl organize olduğunu dünya alem biliyor” dediği sosyal medya fenomenleri bir zahmet bu konuya el atsalar... Hiç olmazsa bizi tüm dünyanın kullandığı bir siteyi erişime engellemiş bir ülkenin yurttaşı olma utancından kurtarırlar.