Türkiye orman yangınlarına hazır mı?

Osman Çaklı – Meral Candan

DUVAR – Hava sıcaklığı gündüz 20 derece ve üstünü görmeye başladı. Yazın kendini hissettirdiği şu günlerde, gözler yeniden ormanlara çevrildi. Akdeniz ekosisteminde 1 Mayıs-1 Kasım tarihleri yangın dönemi olarak geçiyor. Türkiye'de de yangın sezonu iki hafta önce başladı. Geçen yıl binlerce hektarlık alanın yanmasıyla sonuçlanan orman yangınları, pek çok tartışmayı da beraberinde getirdi. Türkiye’nin yangın öncesi önlemleri, yangınlara müdahaledeki yetersizliği, alt yapı eksikliği ve yangın sonrası ağaçlandırma çalışmaları tartışmaların ana ekseninde yer aldı.

Peki Türkiye, yangınlara hazır mı? Şimdiye kadarki tartışmalar doğrultusunda Türkiye’nin yaşananlardan ne tür dersler çıkardığına ve eksiklerini tamamlayıp tamamlamadığına baktık. Konuştuğumuz uzmanlar ise Türkiye’nin gerekli dersi çıkarmadığı görüşünde.

16 UÇAKLA YANGINLARA MÜDAHALE EDİLDİ

Geçtiğimiz yıl çıkan orman yangınlarında yaklaşık 139 bin 503 hektarlık alan yandı. Bu, İstanbul’un dörtte birine tekabül ediyor. Geçtiğimiz yılki yangınlarda karadan ve havadan müdahale edilirken geç kalındığı ve araç ve ekipman konusunda yetersiz olunduğuna dair eleştiriler dile getirildi. Yangın söndürme uçakları Türk Hava Kurumu’nda bulunuyor. Bu nedenle gözler, THK envanterinde bulunan uçaklara çevrildi. THK, 29 Temmuz'da yaptığı yazılı açıklamada Türkiye'nin elinde yangınlara müdahalede kullanabileceği üç uçak bulunduğunu belirtti. Aynı açıklamada kiralama yöntemiyle uçak temin edildiği ve 20 uçakla müdahalelerin devam ettiği bilgisi verildi. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı ise 2 Ağustos’ta açıklama yaptı ve 16 uçak, 9 İHA (insansız hava aracı) ve 52 helikopter ile yangınlara müdahale edildiğini ifade etti.

THK İLE BAKANLIK ARASINDA İHALE KAVGASI MI VAR?

Bu dönemde Türk Hava Kurumu’na ait yangın söndürme uçaklarının arızalı ve eski olduğu konusu gündeme geldi. 8 Ağustos 2021 yılında Habertürk’te Yasemin Güneri, kayyımdan önce Türk Hava Kurumu’nda Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yapan Emekli Hava Albay Vasıf Yüceliş ile konuştu. Yüceliş, arızalı ve eski olduğunu söylenen uçakların bazılarının yedek parça olarak kullanıldığını belirtirken uçakları uçuracak nitelikli pilot eksikliğine dikkat çekti. THK ile Orman Bakanlığı arasındaki ihale anlaşmazlığı nedeniyle yangınlar sırasında bakanlığın yurtdışından uçak kiralama yöntemini benimsediğini anlattı. Yüceliş, “Yangınlar ne kadar uzarsa o kadar para alacak kiralık firmalar. O nedenle yangınlar kiralık uçaklarla kolay kolay söndürülemez” eleştirisi yaptı.

‘ORMAN YANGINLARINA SEBEP ENERJİ HATLARI’

Yangınların çıkış nedeni olarak sabotaj ihtimalleri gündeme geldi. PKK’nin yangın çıkarttığı söylentileri yayıldı. Zaman zaman bunlar, devlet yetkilileri tarafından da dillendirildi. Tarım Orman İş Sendikası Başkanı Şükrü Durmuş, orman yangınları için ‘soruşturuluyor’ dense de sebeplerinin üstünün örtüldüğü görüşünde. Cumhuriyet’e konuşan Durmuş, Muğla’daki enerji hatlarını işaret ederek anız yangınlarından sonra en fazla yangına bu hatların sebep olduğunu söyledi. Sendika olarak suç duyurusunda bulunduklarını ancak Cengiz, Limak, Kolin ortaklığına ait şirketin “korunma” duvarına çarptıklarını ifade etti.

‘ORMAN KÖYLÜSÜ KÜSTÜRÜLDÜ’

Durmuş’a ulaşarak konuyla ilgili iddialarını sorduk. Durmuş, yangına müdahale konusunun ön plana çıktığını ancak koruyucu önlemlerin yeteri kadar konuşulmadığını ifade etti. Durmuş OGM’nin "hazırlık yapmak yerine algı yaratmayı yeğlediğini" söyledi. Orman köylüsünün küstürüldüğünü ve ormandan uzaklaştırıldığını, bunun da orman yangınlarına müdahalede ciddi sıkıntı yarattığını anlattı. Durmuş “Daha önceleri orman üretimi ve orman işçiliğini orman köylüsü yapıyordu. Köylüler, ormanla barışıktı. Personel politikaları da orman köylüsü üzerineydi. Yangınla mücadelede en önemli unsur, orman muhafaza memurudur. Muhafaza memuru alınırken orman köylüsü olma koşulu vardı. Orman köylüsü araziyi bildiği için müdahale etme hızı daha yüksek” dedi.

‘ENERJİ NAKİL HATLARININ ALTI TEMİZLENMELİ’

Durmuş’un bir diğer dikkat çektiği konu da enerji nakil hatlarının bakımsızlığı… Hatların yıllık bakımının yapılması gerektiğini söyleyen Durmuş “Isınan hatlar genişliyor. Yazın hatların sıkılması kışın da gevşetilmesi gerekiyor. Bunun sezonluk yapılması gerekir. Bir diğeri, direkler eski ve bakımsız. Bir başka önleyici tedbir, özellikle enerji nakil hatlarının altının temizlenmesi gerekiyor. Yani oradaki ağaçlar büyüyüp hatta değdiği zaman yangın çıkarır” diye konuştu. Durmuş, personel alımı sırasında liyakate önem verilmediğini de şu şekilde anlattı: “Türkiye’nin yangına öngörüsüz yakalandığı konuşuldu. 183 yıllık geçmişi olan bir OGM’nin öngörüsüzlüğü kabul edilemez. Benim adamım olsun da nasıl olursa olsun mantığıyla yangın önlenmez.” OGM’nin orman yangınlarına karşı gönüllü sayısını 90 bine çıkardığı açıklamasına da Durmuş’tan tepki geldi. Eğitim verilmeden gönüllülerin yangına alanına sokulmasını “cinayete davetiye” olarak tanımladı.

‘ORMAN YANGINI OLSUN İSTİYORLAR’

Durmuş ayrıca, orman yangınları nedeniyle daha fazla ağaç kesildiğini, bu şekilde de 'piyasanın beslendiğini' söyledi: “Türkiye yangından ders çıkarmak istemiyor. Yangın olunca ne olduğunu gördük. Büyük vurgun yapıldı. Türkiye’de faaliyet yürüten çok uluslu şirketler var. Avrupa’nın MDF ihtiyacının yüzde 70’ini yalnızca bir şirket karşıladı. Bu ne demek? Daha fazla ormanın kesilmesi demek. Çok uluslu şirket kâr etsin diye. OGM, 275 bin kilometrelik orman yolu ağının sağından ve solundan ‘ağaç kesin’ dedi. Nedenini ise ‘önlem alıyorum’ diye açıkladılar. Yalan, yangın tedbiri böyle alınmaz. Bu artı 10 milyon metreküp daha demektir. Bunu piyasa için yaptılar. Orman yangını olsun istiyorlar. Ağaçların gövdesi yanmıyor. 20 milyon metreküp ürün çıktı geçen sene yanan alandan.” 

‘OGM’NİN BÜTÇESİ ARTACAĞI YERDE AZALIYOR’

Türkiye Ormancılar Derneği Üyesi, Ormancılık Politikası Uzmanı Prof. Dr. Erdoğan Atmış, yerleşim yerleriyle orman alanlarının iç içe geçmesini eleştiriyor. Bu konuda OGM’nin konuya bütüncül yaklaşmadığını ve yerel yönetimleri yok saydığını belirtti. Buna gerekçe olarak da yanan yerlerdeki belediyelerin muhalefetin elinde olmasını gösterdi.

OGM’nin bütçe azaltmasını da eleştiren Atmış, “OGM özel bütçesinden orman yangınlarıyla mücadeleye 2017 yılında 152 milyon TL ayrılmışken, bu miktar 2018’de 191 milyon TL’ye çıkarıldı. Fakat zaman içinde ülkede yaşanan ekonomik krize bağlı olarak bu bütçe önemli miktarda azaltıldı. 2019 yılında 28 milyon TL, 2020’de 56 milyon TL ve 2021 yılında da 67 milyon TL olarak gerçekleşti. Yaşadığımız yüksek enflasyon da hesaba katıldığında, orman yangınlarıyla mücadeleye ayrılan payın her geçen yıl ciddi oranda azaldığı anlaşılıyor” diye konuştu.

Geçtiğimiz yılki yangınlar sonrası artan tepkilere bağlı olarak OGM’nin özel bütçesine 400 milyon TL, döner sermaye bütçesine de uçak ve helikopter alımı için 2 milyar TL eklendi. Böylece OGM’nin yatırım bütçesi 2,5 milyar TL’ye ulaştı. Buna rağmen OGM’nin bütçesinin 2017 ve 2018 bütçelerinin altında kaldığını Atmış şöyle açıkladı: “Söz konusu uçak ve helikopterlerin alınması işinin Savunma Sanayi Başkanlığı tarafından yapılacağı ilan edildi. Bu durumda helikopter ve uçak için ayrılan miktarlar düşülünce 2022 yılında yangınla mücadele için OGM’nin kullanacağı bütçe 107 milyon TL olacak. Ne yazık ki bu miktar 2017 ve 2018 bütçelerinde ayrılan payların altında kalıyor.”

HELİKOPTER SAYISI 55’E ÇIKTI

Orman Genel Müdürü Bekir Karacabey, bu yıl nisan ayında Maraş’ta oluşturulan Kudüs Hatıra Ormanı’nın fidan dikiminde yangınlarla mücadele kapsamında mevcut helikopter ve uçak sayılarını artırdıklarını açıkladı. 39 olan helikopter sayısını 55’e çıkardıklarını, 3 olan uçak sayısını da 20’ye çıkardıklarını söyledi. Bu araçların da 1 Mayıs itibariyle görevlerinin başında olacaklarını sözlerine ekledi.

Orman Genel Müdürlüğü’ne orman yangınlarıyla ilgili yatırımlarını, planlarını öğrenmek ve haberde görüşlerine yer vermek için sorularımızı gönderdik. Ancak 16 Mayıs’ta Tarım ve Orman Bakanlığı’nın konuyla ilgili yapacağı basın toplantısı gerekçe gösterilerek yanıt verilmeyeceği bildirildi.