Sigarada 'çarpan' etkisi: 1 liralık maliyet fiyata 7.5 lira yansıyor
Ekonomi uzmanlarına göre, sigaranın enflasyona direnmesi çok zor zira araştırmalar, üretim maliyetlerindeki 1 liralık artışın fiyatlara 7.5 katı olarak yansıdığını ortaya koyuyor.
DUVAR- Tüketiciyi enflasyona karşı en çok zorlayan ürünlerin başında bağımlılık ilişkisi nedeniyle sigara geliyor. Sigarayı "bırakma" kararları kısa sürede zamlara "alışma"ya dönüşüyor. Ancak uzmanlara göre, alışmak giderek daha zor olacak çünkü sigaranın üretim maliyetinin fiyatlara yansımasında oran çok fazla katlanıyor.
Ekonomim yazarı Vahap Munyar, "‘Mali çarpan etkisi’ tetikliyor sigarada 1 liralık maliyet artışı fiyatı 7.5 lira yükseltiyor" başlıklı yazısında, sigaraya yapılan yüksek zamların ardındaki "mali çarpan" etkisini şöyle aktardı:
"Başta sigara üreticileri olmak üzere tütün ürünleri sektörüne danışmanlık yapan bir arkadaşım sektörün fiyat artışlarında yaşadığı 'çarpan etkisi' ve bunun enflasyona yansımasını ortaya koyan araştırma yaptı.
Araştırmaya Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Temmuz ayına ilişkin Tüketici Fiyat Endeksi’nin (TÜFE) yüzde 47.83 olduğundan girdi:
- Alkollü içecekler ve tütün ürünlerinin genel endeksteki toplam değişime yıllık etkisi yüzde 2 civarında gerçekleşti.
Tek başına tütün mamullerinin enflasyona bu kadar yüksek etkisinin olmasının sigara vergi yapısının fiyata bağlı unsurunun çok yüksekliğinden kaynaklandığını vurguladı:
- Özellikle kur ve enflasyon artışlarının hızlandığı dönemlerde fiyata bağlı yüksek nispi vergi oranları mali çarpanı artırarak enflasyonu daha da olumsuz etkiliyor.
5 Temmuz 2023 tarihi üzerinde durdu:
- 5 Temmuz’da Haziran ayı sonu enflasyonunun açıklanmasıyla birlikte sigarada özel tüketim vergisi (ÖTV) tutarı yılın ilk 6 ayındaki üretici enflasyonu olan yüzde 14.82 oranında artış gösterdi.
7 Temmuz 2023’te KDV’nin yüzde 18’den 20’ye çıkarıldığını anımsattı:
- Böylelikle 5 Temmuz’daki ÖTV artışı ile birlikte tütün endüstrisinin ortalama seviyesindeki bir paket sigaranın üzerindeki toplam vergi yükü yüzde 82.5’e yükseldi.
Yüzde 63 oranında uygulanan nispi verginin, dolayısıyla 'mali çarpan'ın halihazırda yüksekliğine işaret etti:
- KDV’nin yüzde 20’ye çıkarılmasıyla birlikte, sigaralar üzerindeki toplam verginin daha yüksek bir oranı fiyata bağlı hale geldi, sigaralar için mali çarpan 7.5’e yükseldi.
Bunun ne anlama geldiğini şöyle açtı:
- Diğer bir deyişle, artık 1 liralık maliyet artışının perakende satış fiyatına yaklaşık 7.5 liralık artış olarak yansıtılması gerekecek.
Sektörün bu aşamada yaptığı son fiyat artışına dikkat çekti:
- Sigara sektöründe ÖTV ce KDV’de gerçekleşen artışların ve 'mali çarpan'ın 7.5’e yükselmesinin ardından sadece vergi artışını karşılayabilmek için paket başına 5 liralık fiyat artışları gerçekleşti.
Tütün mamullerinin enflasyon sepetindeki ağırlığının altını çizdi:
- Tütün mamullerinin enflasyon sepetindeki yüzde 4’e yakın ağırlığı da düşünüldüğünde maliyetlerin katlanarak fiyata yansımasının enflasyon üzerindeki olumsuz etkisi daha iyi anlaşılacaktır.
KPMG’nin 2012’deki KDV artışlarının etki analizini yaptığı çalışmadan alıntıyı paylaştı:
● KDV oranlarını artıran ve bu artışların sigarada piyasa bozucu etki yaratacağının farkında olan Almanya, Fransa, İspanya ve Slovakya gibi bazı AB ülkelerinin bu olumsuzlukları düzeltecek mekanizmalar tasarlayarak hayata geçirdiği belirtildi.
● Örneğin, Almanya’da KDV artışı sonrası nispi ÖTV’ye tabi sigaraların, nispi ÖTV’ye tabi olmayan ürünlerle benzer artış uygulanabilmesi ve enflasyonist etkisinin azaltılabilmesi için, sigaranın nispi ÖTV’sinde bir indirime gidildi.
● Fransa, İspanya ve Slovakya’da da KDV’nin piyasa bozucu etkilerini asgariye indirmek için nispi vergide benzer düzeltmeler yapıldı.
● Bu şekilde KDV artışı ile artan 'mali çarpan'ın nispi verginin indirilmesi yoluyla dengelenmesi ve olumsuz etkilerinin azaltılması amaçlandı.
Ardından ekledi:
- Ülkemizde de benzer düzenleme yapılsaydı, mevcut sistemde ÖTV ve KDV artışının getirdiği fiyat artışı ihtiyacı 5 liranın üzerinde iken, vergi yükü aynı kalacak şekilde maktu vergi bazlı ÖTV sisteminde 1.3’e inecek 'mali çarpan' ile fiyat artışı ihtiyacı 90 kuruşla sınırlı kalacaktı. Araştırmayı şu yorumla noktaladı:
● Sigaranın enflasyon üzerindeki etkisinin en aza indirilmesi, para politikalarının ve mali politikanın uyumu ile mümkündür.
● KDV’de gerçekleşen artışın daha da yükselttiği mali çarpanın düşürülmesi ve sigara fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisinin en aza indirilmesi, vergi gelirleri de korunacak şekilde nispi vergilerin düşürülüp, maktu vergilerin artırılması ile sağlanabilir. Sigara sektörüne danışmanlık yapan arkadaşımın gördüğü bu detayları, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile ekibi ıskalıyor olabilir mi?" (HABER MERKEZİ)