Samanyolu araştırması: Karanlık madde 'son galaksi bükücü' mü?
Galaksimiz, evrendeki birçok sarmal galaksi gibi çarpık ve bükülmüş bir yapıya sahip. Bu durum, galaktik çarpışmalardan ziyade karanlık maddenin kütleçekimsel etkisi nedeniyle gerçekleşmiş olabilir.
DUVAR - Galaksimizin biçimini tespit etmek güç bir iş. Bu, o denli güç bir iş ki Samanyolu’nun milyarlarca galaksiden yalnızca birisi olduğunu ancak geçen yüzyılda öğrendik. Hâl böyleyken, bütün bu modern teleskoplarımıza ve uzay araçlarımıza karşın hâlâ galaksimizin biçimini haritalandırıyor olmamız sürpriz değil. En ilgi çekici keşiflerden biri ise Samanyolu’nun bükülmüş, yani çarpık bir galaksi olması. Bunun açıklamalarından biri, galaksimizin çeşitli çarpışmalara maruz kalması. Ne var ki yeni bir araştırma bu durumun karanlık maddeden dolayı gerçekleştiğini savunuyor.
EĞİMLİ BİR KARANLIK MADDE HALESİNDEN DOLAYI BÜKÜLMÜŞ OLABİLİR
Samanyolu’nun tam anlamıyla düz bir disk olmadığını gösteren ilk kanıt, Gaia uzay aracından sağlandı. Uydu, bir milyarı aşkın sayıda yıldızın konumlarını ve hareketlerini haritalandırdı ve bu sayede galaksilerin dış yapısı hakkında bir fikre ulaştık. Öncelikle, Samanyolu düşündüğümüzden daha fazla dışa doğru uzanıyormuş ve kenarlarında dalgalı bir yapı hakimmiş gibi görünüyor. Yapılan daha derinlemesine incelemeler, bunun yanı sıra galaktik diskin dış kenarında bir bükülme olduğunu da gözler önüne serdi. Hakim olan fikir, bu çarpılmaların günümüzden yaklaşık 6 milyar yıl önce Yay cüce gökadası ile yaşanan çarpışma gibi eski galaktik çarpışmalardan sonra oluştuğu yönünde. En son araştırma, bundan ziyade, bizimkine benzer çarpık galaksilerin eğimli bir karanlık madde halesinden dolayı büküldüğünü iddia ediyor.
Bizimki de dahil olmak üzere galaksilerin çoğunun devasa bir karanlık madde halesiyle çevrili olduğundan haberdarız. Bir galakside bulunan kütlenin büyük kısmı bu hale içinde yer alır. Bu yüzden, haleler zaman içinde galaksilerin mimarisini etkileyebilir. Eğer hale, bir galaksinin düzlemine göre eğilirse, halenin sahip olduğu kütleçekimsel etki galaktik diski bükebilir. Cevaplanması gereken soru, bunun Samanyolu’nda tanık olduğumuz yapıya sebep olacak oranda büyük ya da yaygın olup olmadığı.
HALELERİN KONUMLANMASI MİLYARLARCA YIL SÜREBİLİR
Araştırmanın yazarları, ‘IllustrisTNG’ simülasyonlarına, ‘TNG50’ çalışmasından elde edilen verilere bakarak başladı. Burada bahsi geçen, bir süper bilgisayar üzerinde yürütülen, kozmolojik evrim ve karanlık maddeyle birlikte ayrıntılı manyetohidrodinamik etkileşimleri kapsayan galaktik evrim simülasyonları. Bu verileri kullanan araştırmacılar, karanlık madde halesinin iç kısmının galaktik düzleme kıyasla büyük oranda eğilebileceğini ve bu durumun hem galaktik çarpışmalardan hem de galaksiler arasındaki yakın geçişlerden dolayı oluşabileceğini ortaya koydu. Halelerin konumlanışı milyarlarca yıl sürebilir ve bu süre galaktik bir bükülmeye yol açacak kadar uzun.