Oryantiring: Beyni eğiterek bilişsel gerilemeyi durdurabilir
Yön bulma becerileri ile fiziksel egzersizi bir araya getiren 'oryantiring', demans ve benzeri hastalıklarla mücadelede yeni bir seçenek sunuyor.
McMaster Üniversitesi
McMaster Üniversitesi’nde yürütülen son araştırmaların ortaya koyduğuna göre atletizm, yön bulma becerileri ve hafızayı bir araya getiren bir spor dalı olan ‘oryantiring’, demansla bağlantılı bilişsel gerilemeye karşı etkin bir müdahale ya da engelleyici egzersiz olarak fayda sağlayabilir.
Araştırmacıların aktardığı kadarıyla, oryantiringde birbirine eklemlenen fiziksel egzersiz ve yön bulma becerisi, atalarımız açısından avlanma ve toplanma hususlarında büyük önem taşıyan belirli beyin bölgelerini harekete geçiriyor. Beynin binlerce yıl içerisinde yeni sinir yolları geliştirerek, dayanması güç olan ortamlara uyum sağlamak doğrultusunda evrimleştiği düşünülüyor.
‘KULLANILMAYAN BECERİLER KAYBOLUYOR’
Modern hayatın sunduğu GPS uygulamaları ve hazır yiyecekler gibi kolaylıklar yüzünden, günümüzde hayatta kalmak için aynı beyin işlevlerine ihtiyacımız kalmadı. Araştırmacılar, bunun bir ‘kullan ya da kaybet’ vakası olduğunu savunuyorlar.
Araştırmayı denetleyen Kanada McMaster Üniversitesi Beyin Sağlığı ve Yaşlanma Araştırma Merkezi Başkanı Jennifer Heisz, “Modern hayat, beynin gelişmek için ihtiyaç duyduğu belirli bilişsel ve fiziksel güçlüklerden yoksun olabilir” diyor: “Aktif yön bulma ihtiyacının olmadığı durumlarda, bu sinir mimarisini yitirme riskiyle karşı karşıyayız.”
Heisz, insanların yön bulma becerisini yitirmesinin ilk belirtiler arasında olduğu ve hastalığın en hafif aşamasında dahi bundan muzdarip olan bireylerin yarısını etkileyen Alzheimer hastalığına dikkat çekiyor. Kısa süre önce ‘Plos One’ adlı bilimsel dergide yayınlanan makalede, araştırmacılar, yaşları 18 ilâ 87 arasında değişen, farklı düzeylerde oryantiring uzmanlığına sahip (bilgisi olmayan, orta, ileri ve elit düzeyde) sağlıklı yetişkinler üzerinde yapılan araştırmaları paylaştılar.
Oryantiring çalışmalarına dahil olan insanlar, daha isabetli mekansal yön bulma ve hafıza sonuçları bildirdiler; bu bulgular, düzenli antrenmanlara yön bulma öğelerinin eklenmesinin bir ömür boyunca fayda sağlayabileceğini düşündürüyor.
SADECE EGZERSİZ YAPMAKTAN ÇOK DAHA ETKİLİ
Kinesiyoloji Bölümü’nde yüksek lisans öğrencisi, oryantiring koçu ve ulusal takım üyesi olan ve aynı zamanda çalışmayı tasarlayan araştırma başyazarı Emma Waddington, “Beyin jimnastiği söz konusu olduğunda, oryantiringin fiziksel ve bilişsel gereklilikleri, sadece egzersiz yapmaya kıyasla ödediğiniz para karşılığında size daha fazla fayda sunma potansiyeli barındırıyor” diyor.
Oryantiringin hedefi, tanımadığınız topraklarda mümkün olduğunca hızlı koşarak gezinmek ve sadece bir harita ile bir pusula kullanarak bir grup kontrol noktasına ulaşmak. En becerikli sporcular, arazide süratli bir şekilde yol alırken hızlı kararlar vererek farklı zihinsel görevler arasında verimli bir şekilde geçiş yapıyorlar.
Bu spor gerçekten eşsiz; zira mekânsal bilgiyi farklı biçimlerde işleyen beyin bölgeleri arasında hızlı geçişler yaparken aktif biçimde yön bulmayı gerektiriyor. Örneğin, bir haritayı okumak, bulunulan çevreye göre üçüncü şahıs bakış açısına ihtiyaç duyar. Oryantiringciler bir parkurda yol alırken, bu bilgiyi, kendilerinin ortamdaki konumlarına göre gerçek zamanlı ve süratli bir şekilde kullanmalıdır.
Araştırmacılar, bunun, GPS sistemlerinin modern yaşamdan yola çıkarak tasarladığı bir beceri olduğunu ifade ediyor. Bu tür bilişsel işlevler örtüşen sinir yapılarına dayandığı için, bu spor yalnızca gezinme yeteneğimizi değil, aynı zamanda mekansal bilgiyi işleme yetimizi ve daha genel bağlamda hafızamızı olumlu yönde etkiler. Araştırmacılar, daha fazla oryantiring egzersizini günlük hayatımıza dahil etmenin iki kolay yolu olduğunu söylüyor: “GPS’inizi kapatın ve koşarak seyahat ederken yolunuzu bulmak için bir harita kullanın; yanı sıra, yürüyüşünüz ya da bisiklet yolculuğunuz için yeni bir rota kullanarak mekânsal açıdan kendinize meydan okuyun.”
Waddington, “Oryantiring her yaştan insana uygun bir spor türü. Sık sık, oryantiring yapan 6 ilâ 86 yaşları arasındaki sporculara rastlayabilirsiniz” diyor: “Uzun zamandan beridir bu sporu yapıyor olmam, yön bulma becerilerini öğrenmenin ardında yatan süreci anlamamı sağladı ve oryantiringin eşsizliğini ve bu sporun yaşlanan nüfus bağlamında taşıdığı bilimsel önemi araştırmak için bana ilham verdi."
Yazının orijinali SciTech Daily sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)