YAZARLAR

Kıyma makinesi /2: Cehennemde gezinti

Rusya’da devletin karanlık güçleri, onlar adına iş gören paramiliter kuvvetler, mafya ve her cins tetikçiye öldürtülen gazetecileri sayıp dökmeye devam ediyorum. Geçen yazıma göz attıysanız, cinayet mahallinin çok geniş coğrafyaya yayıldığını görmüşsünüzdür. Yani hem derinlemesine hem enine-boyuna çalışan bir katletme mekanizması işbaşında.

28 Mart Pazartesi 2022 Saat: 00:02

Rusya’da devletin karanlık güçleri, onlar adına iş gören paramiliter kuvvetler, mafya ve her cins tetikçiye öldürtülen gazetecileri sayıp dökmeye devam ediyorum. Geçen yazıma göz attıysanız, cinayet mahallinin çok geniş coğrafyaya yayıldığını görmüşsünüzdür. Yani hem derinlemesine hem enine-boyuna çalışan bir katletme mekanizması işbaşında. Yine hatırlatayım: Yalnız dolaylı veya doğrudan devlet işi, muktedirlerin işi olarak görünen suikastların kurbanlarını sayıp döküyorum. Çeçen militanlar, Kafkasyalı cihatçılar veya başkalarının şiddet eylemlerine kurban giden ya da nedenleri-failleri göze fazla belirsiz görünen saldırılarda can verenleri buraya almıyorum. İnce eleyip sık dokumaya çalışıyorum, ama yanlışlarım olabilir; umarım ufak ve sınırlı kalırlar. İzahatı geçip esasa girelim, yol uzun.

Milenyum başlangıcından devam ediyoruz. 2000’de önce Ludmila Zamana, sonra Sovershenno Sekretno dergisi ve yayınevinden yönetici ve gazeteci Artirom Borovik öldürüldüler. Şeremetyevo-1 Havalimanı’ndaki ikinci olayın ayrıntıları günyüzüne çıkmadı. Oleg Polukeyev ve edebiyat eleştirmeni Boris Gaşev’in cinayete kurban gittiğine şüphe yok. Novaya Gazeta’dan İgor Domnikov’un, Moskova’da, oturduğu apartmanın merdivenlerinde çekiçle kafatası dağıtılarak öldürülmesi gibi eylemlerin tipik “sipariş cinayet” olduğu belli. Domnikov iki ay komada kaldıktan sonra can verdi. Katili üç yıl sonra tesbit edildi, yargılandı, 2007’de hüküm giydi. Domnikov’un gazetesi, azmettirenin kimliğini açığa çıkardı; ama o yargılanmadı. Smolensk’ten, Radio Vesna’dan yerel muhalif Sergey Novikov da oturduğu apartmanın merdiveninde saldırıya uğradı. Kiralık katil tarafından vuruldu. Çeçenistan’daki insan hakları ihlalleri üzerine çalışan Tacikistanlı Radio Free Europe muhabiri İskender Hatloni, Moskova’da yaşadığı semtte baltalı saldırıya uğradı, hayatını kaybetti. Togliatti’den, en büyük bağımsız yerel televizyon kanalı Lada TV’nin yöneticisi Sergey İvanov, yine oturduğu apartmanda, başından beş kurşunla vuruldu. Bölge siyasetinde etkili kişilerden olan İvanov’un öldürülmesinden, yerel mafya çetesinin bazı elemanları yargılandı. Rostov’da Park TV’den Georgi Garibyan’ın öldürülmesini, Çerepovets’de serbest muhabir Oleg Goryanski’nin vurulması izledi. İkincisinde katil yargılanıp ceza aldı. Iskra gazetesi foto muhabiri Raif Ablyaşev Kungur Perm bölgesinde, Lada TV’den Sergey Loginov Togliatti’de öldürüldüler. İkinci olayın ayrıntıları netleştirilemedi. Avusturya televizyonu kameramanı Pavel Asaulçenko’yu Moskova’da öldüren kiralık katil yakalandı. Reuters’in Çeçenistan’dan hayli ses getiren haberler geçen kameraman-muhabiri Adem Tepsurkayev, Alhan-Kala’da (Yermolovka) komşusunun evindeyken vuruldu. Emekli gazeteci Nikolay Karmanov’sa Yaroslavl bölgesinde, Lyubim’de. Serbest fotoğrafçı Valeri Kondakov’un can verdiği yer, Krasnodar’da, Armavir.
2001’in ilk yarısının kurbanları, Eduard Burmagin, Leonid Grigoryev, Andrey Pivovarov, Oleg Dolgantsev, Vladimir Kirsanov, Andrey Şeyko. İkinci yarıda, açılış 29 yaşındaki Sverdlovsk bölgesinin yerel gazetesi Novy Reft’in yayıncısı ve editörü Eduard Markeviç’in kiralık katil tarafından sırtından vurulmasıyla. Yıl sonuna kadar dört cinayet daha var; kurbanlar: Elina Voronova, Oleg Vedenin, Alexander Babaikin, Boris Mityurev.
2002’de önce Svetlana Makarenko öldürüldü. Ardından Novoye Delo gazetesinden Konstantin Pogodin. Nizni Novgorod’da, Nashe Vremya’dan Natalya Skryl, Taganrog’da. Moskova’ya dönüyoruz: Moscow News’tan Valeri Batuyev. Smolensk’e uzanıyoruz: Moskovskij Komsomolets’in yerel yayınından Sergey Kalinovsky. Şimdi Kursk: foto muhabiri Vitali Sakhn-Vald. Ve Volgograd: Pervoye Chtenie gazetesinden Leonid Şevçenko. Samara’da yine kiralık katil işbaşında; öldürülen, Tolyattinskoye Obozrenie gazetesinin kurucusu ve yayın yönetmeni Valeri İvanov. Henüz Mayıs ayındayız. Tyumen’de Gostiny Dvor gazetesinden Alexander Plotnikov’un, sonra Pavel Morozov’un, sonra Vladivostok’ta Novaya Volna radyo-televizyonunun kurucusu Oleg Sedinko’nun kurban gittiği cinayetleri hatırlıyoruz. Sedinko’nun -yine- apartman merdivenine konan patlayıcıyla öldürüldüğünü unutmayalım. Europroject radyo-televizyonunun genel müdürü Nikolay Razmolodin’in Ulyanovsk’ta öldürülüşünden sonra, sıra Maria Lisiçkina’ya geldi. Çuvaşya’da (Çuvaşistan) Sergey Nikolay Vasiliyev, Karelia’da Karelia dergisinin eski yazıişleri müdürü Paavo Voutilainen yaz bitmeden suikasta kurban giden gazetecilere eklendiler. Sonbaharın kurbanları, Yoşkar-Ola’da, ayrıntıları ortaya çıkarılmayan cinayette Periodicals of Mari-El yayınevinden Leonid Kuznetsov, Penza’da, Moskovskij Komsomolets gazetesinin enformasyon güvenliği şefi İgor Salikov, Frontline televizyonundan Britanyalı Roderick Scott, Yelena Popova, Leonid Plotnikov (katili yakalandı), Stavropol’de Tamara Voinova. Yıl biterken, Tataristan’dan, Kazan’dan Dmitri Şalayev de kurbanlar arasına katıldı.
2003’teyiz. Daha ilk hafta dolarken, Moskova’da serbia.ru internet sitesinin editörü Vladimir Sukhomlin’i bir polis öldürdü. Tetikçi yakalandı, azmettirenler ortaya çıkarılmadı. Dört gün sonra, yine başkentte, spor yorumcusu Yuri Tişkov vuruldu. Şubat’ta Çita’da BNV gazetesi yayıncısı Sergey Verbitsky, Nisan’da Murmansk’ta TV-21 Northwestern Broadcasting direktörü Dmitri Şvets öldürüldüler. Yerel siyaset kodamanlarıyla ilgili haberleri yüzünden epey tehdit almış olan Şvets, televizyon binası dışında vuruldu. Yaz aylarında, önce Moskova’da, 1993’ten beri Duma üyesi olan Novaya Gazeta yardımcı editörü Yuri Şçekoçikin “akut alerjik reaksiyon” sonucu hayatını kaybetti. Rusya Federal Güvenlik Servisi’nden (FSB) üst düzey elemanların da karıştığı söylenen büyük skandalı araştırmaktaydı ve birkaç gün sonra FBI yetkilileriyle görüşmeye, ABD’ye gidecekti. Ölüm sebebine ilişkin soruşturma dört defa açıldı ve kapatıldı. Gazetecilere karşı da kurşunlama ve döverek, çekiçle, baltayla öldürme yerine zehirleme yöntemi tercih edilmeye başlanmış olmalıydı. Kaybetme ise eskiden beri geçerliydi: France Presse’ten Ali Astamirov Nazran’da yok oluverdi. İnguşetya’dan serbest TV muhabiri Alihan Guliyev Moskova’da öldürüldü, Martin Kraus, Çeçenistan’a giderken Dağıstan’da. Togliatti’den, Tolyatinskoye Obozreniye’nin yayın yönetmeni yardımcısı Alexey Sidorov, 2022’de vurulan selefi gibi, vurulup öldürüldü. Cinayet şüphelisi beraat ettirildi. İşadamı gazeteci Alexey Bahtin ve Saratov bölgesinde, Balakovo’da Provincial Telegraph’ın editörü Yuri Bugrov, öldürüldüler. Bugrov’un katili ceza aldı. Voronezh bölgesinde, Liski’de Liskinskaya gazeta’nın editörü Pyotr Babenko cinayete kurban gitti.
Ve 2004. Arhangelsk’te, ATK-Media’dan Yefim Suhanov vuruldu, katil ceza aldı. Vladivostok radyo-televizyonu kameramanı Ferit Urazbayev’in öldürülüşünün ayrıntıları gün yüzüne çıkarılmadı. Tuva’da, Khemçitkin Sildizi gazetesi muhabiri Şangiş Monguş’un öldürülmesini, Forbes dergisinin yeni çıkmaya başlayan Rusça versiyonunun yayın yönetmeni Paul Klebnikov’un vurulması izledi. Katiller mahkemeye çıkarıldı ve beraat ettirildiler. St. Petersburg’dan Gorod gazetesinden Maxim Maximov kayboldu, cesedi bulunamadı. Ulan Ude’de, Buryatya resmî radyo-televizyonunun sunucularından Zoya Ivanova, Kuzey Baykal radyo-televizyonu yayın yönetmeni Vladimir Pritçin, Moskova’da Armyansky Pereulok dergisinin editörü Pail Peloyan, cinayete kurban gittiler. Russky Vestnik ve Zavtra’da yazan Kazak muhabir Vladimir Naumov da. Tataristan’dan, Kazan’dan Svetlana Şişkina da. Şişkina’yı öldürenler ceza aldı. St. Petersburg’da Jan Travinsky, seçim kampanyalarına aktivist kimliğiyle katıldı, öldürüldü. Katiller ceza aldı.
2005’te beş ay kadar gazeteci öldürülmedi. Mayıs’ta TNT-Pulse muhabiri Pavel Makeyev, Rostov’da yasadışı sokak yarışlarını görüntülerken öldürüldü. Ayrıntılar ortaya çıkarılmadı. St. Petersburg’da Baltika Radyosu muhabiri Alexander Piterski ve Smolensk’te Smolensky Literator gazetesinden Vladimir Pashutin, yazdan sonbahara geçiş zamanının kurbanları. Sverdlovsk’tan Kamensky rabochii gazetesinden Kira Lezhneva da yılın son kurbanı. Onu öldürenler ceza aldı.
Rusya’nın gazetecileri için nisbeten tehlikesiz geçen yılı feci bir 2006 izledi. Tula’da Trud muhabiri Vagif Koçetkov öldürüldü, yakalanıp yargılanan(lar?) beraat etti. NTV’nin Rusya bürosunda çalışan İlya Zimin, Moskova’da dairesinde öldürüldü. Şüpheli beraat etti. Oksana Teslo’nun yazlığı kundaklandı, Teslo yangında can verdi. Çelyabinsk’te radyo istasyonu yöneticisi Oleg Barabişkin öldürüldü, katil ceza aldı. TV programı Business Moscow’un özel muhabiri Vyaçeslav Akatov’u Mitişçi’de öldüren katil de. Herhalde bu cinayetler ve ardından gelen ikisi özel girişim eseriydi. Çünkü yerel televizyon Kanal 38’in kameramanı Anton Kretençuk’u Rostov’da, Saratovsky Rasklad gazetesinden Yevgeni Gerasimenko’yu Saratov’da öldüren katiller de yakalandılar, yargılandılar, mahkûm oldular. Ukhta’da emekli serbest muhabir Anatoli Kozulin’in katilleriyle ilgili bilgi listede yoktu. Omsk’ta çıkan Right to Choose dergisinin yayın yönetmeni Alexander Petrov, Altay Cumhuriyeti’nde ailesiyle tatildeyken öldürüldü. Katilin yaşı küçüktü, yakalandı, yargılandı, ona göre ceza aldı. Çeçenistan’ta, Grozni’de kaybolan Chechenskoye obshchestvo muhabiri Elina Ersenoyeva hâlâ kayıp. Yerel televizyon Kanal 41’in muhabiri Vyaçeslav Plotnikov’un nasıl öldürüldüğü de belirsiz. 2006 Ekim’inde yine Moskova’da bir apartmanda işlenen cinayet dünyada en çok ses getiren gazeteci cinayetlerinden biri oldu. Türkiye’de pek ilgi gösterilmeyen suikastta, Rusya’nın Çeçenistan’da işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini kamuoyuna aktaran, ülkesi dışında da tanınan hak mücadelecisi gazeteci Anna Politovskaya öldürüldü. Novaya Gazeta’nın bu cesur elemanını öldürdükleri suçlamasıyla yargılanan dört kişi beraat etti. Kısa süre sonra Moskova’da bir cinayet daha işlendi, Itar-TASS ajansından Anatoli Voronin öldürüldü. Berbat yıl, St. Petersburg’da çıkan World & Home dergisinin yayın yönetmeni Vadim Kuznetsov’un öldürülüşüyle kapandı.
Katillerin faaliyete azıcık ara vermiş göründüğü 2007, Kaliningradskaya Pravda’nın eski elemanı emekli gazeteci Yuri Şebalkin’in Kaliningrad’da öldürülüşüyle açıldı. Öldüren(ler) ceza aldı. Kabarovsk’ta Gubernia TV sunucusu Konstantin Borovko’nun katili de öyle. Saratov bölgesinde Karyera gazetesi yöneticisi Leonid Etkind’i kaçırdılar, sonra öldürdüler. Katil(ler) yargılanıp mahkûm oldu.