İzzet Yasar: 'Kara' şair

DUVAR - Yetmişli yılların “yeni”, “ayrıksı”, “başka” olarak nitelenmiş ve bu sıfatları Yeni Dergi’yle o dönemin Birikim’inde çıkan şiirlerinin yanı sıra 1974’te yayımlanan ilk kitabı “Kanama”yla kazanmış bir şairdi İzzet Yasar. 1951 yılında doğan Yasar, 67 yaşındayken kısa bir süre önce yaşamını yitirdi. İzzet Yasar’ın “Kanama” (1974), “Yeni Kuş Bakışı” (1979), “Ölü Kitap” (1983), “Dil Oyunları” (2002), “Asla Yazamayacaksın O Şiiri” (2007) ve “Başka Akıl Peşinde” (2010) adıyla yayımlanan altı şiir kitabı bulunuyor. Yasar’ın yaşamını yitirdiği bilgisi kamuoyuyla paylaşıldığında, ondan hem yaş olarak küçük hem de bir sonraki kuşaktan şair Akif Kurtuluş, sosyal medyada yer alan bir mesaj paylaştı. Kurtuluş mesajında, “İzzet Yasar, özellikle şiiri üzerine konuşulmayı, hele yazılmayı fazlasıyla hak etmiştir, edecektir” diyordu.

ŞAİRİN 'İMKANSIZ' YOLU

Akif Kurtuluş’un sözlerini de dikkate alarak İzzet Yasar’ı ve şiirlerini gündemimize aldık. Yasar’ın şairliği ve şiirini irdelemek istedik. Şiirin de, şairin de yolu imkânsızdan geçer. Daha en baştan yüzünü ve kalbini imkânsıza çevirmemiş şairin söyleyebileceği hiçbir şey için yenidir diyemeyiz. Yine aynı şekilde; şairin yolu da, yolculuğa da imkânsız olana doğru uzar. Çünkü şiir ordadır. Orda, dile dökülmüş bütün mümkünlerin bittiği yerde. Şiirin yeni bir dil olması şairin yeni bir dili oluşturması ve uygulamasıyla gerçekleşir. Yeni bir dil olmaksızın yeni şiir, hatta şiir yoktur. Şiir diye ne okuyorsak; şair diye kimin sesine, sözüne kulak kesiliyorsak hepsinin ortak bir özelliği vardır; özgün ve yeni olmak... Şiiri şiir, şairi şair yapan, daha önce kullanılmamış biçimde bir şiir diliyle hitap etmesidir. Modern şiir de, modern Türkçe şiir de tüm birikimiyle tek cümlede bize bu gerçeği söyler. Yeni şiir, sadece gününü ve geleceği değil, geçmişi de değiştirir.

Elbette eskitir de. Ayrıca vurgulamak gerekir ki modern Türkçe şiirin geçmişini, gününü ve geleceğini değiştiren, her geçen gün önemleri daha iyi anlaşılan hem kuşakları vardır hem de tek tek isimlerden oluşan şairleri. Bununla birlikte şunu da belirtelim, bazı başlangıçların gelişip kalıcılaşması öncüler kadar etkili iz sürücülerle gerçekleşir. Şiir konusunda konuşurken dikkate alınması gereken bir nokta daha vardır. Her şairin girişiminde hem yeni bir başlangıç hem de tarihsel birikimin etkisi, katkısı söz konusudur.

Yani şiirde yeniliğin de, özgünlüğün de aslında yaratıcısı büyük ölçüde geçmiş kuşakların deneyimleri ve mirasıdır. Modern Türkçe şiirde bu tezi destekleyecek birçok örnek gösterilebilir. İzzet Yasar’ın girişimi de o örneklerden biridir. 1970’lerin başında genç ve yeni bir şair olarak dikkatleri çekerken önünde, Ece Ayhan gibi İkinci Yeni dalgasının en uca gitmiş “mor külhani” “karaşın” ismi, Orhan Koçak’ın deyişiyle “şiirsel baba”sı bulunuyordu. Bu durumu ifade etmek için şöyle diyor Koçak: “İzzet Yasar’ın Yasa’ya, Simgesel Baba’ya karşı bir tür artçı savaş ilan ederken seçtiği, hayır, maruz kaldığı Şiirsel Baba, bu iş için hem en uygun hem de en uygunsuz isimdi: Ece Ayhan.” Yeri gelmişken Orhan Koçak’ın “Kopuk Zincir” adlı kitabında yer alan “İzzet Yasar’ın Şiiri Üzerine” başlıklı yazısının tümünün okunmasını önerelim. İzzet Yasar, şiirde yetmişli yıllardan genç bir şair olmasına karşın dilin içinde kendi dilini, sözler içinde kendi sözünü kısa sürede oluşturmuş bir şair olarak geçer. Şiirleri hem “düşünce” içerir hem de varoluşla ve sorunlarıyla ilgilenir.

İzzet Yasar’ın şiirini değerlendirirken Ali Özgür Özkarcı’nın “Cetvelle Çizilmiş Dağınıklık” adlı kitabında yer verdiği “Sürekli Reddetmenin Kırk Yıllık Öyküsü: İzzet Yasar” başlıklı incelemesinde dile getirdiği şu satırları da dikkate almak gerekir: "Yasar şiiri açısından bir toplumsallaşma eğilimi yoktur. İki yönden Yasar şiiri hem kendi döneminin toplumsallaşma iddiasındaki şiire karşıdır hem de onun bakışı,“çoğalmaya” dönük değildir. Bu nedenle Yasar şiiri bir mikro muhalefet veyahut kişisel öfkenin sınırları etrafında gelişir."

Toplumsal muhalefetin tüm gücüyle ve büyük ölçüde sistemi hedef aldığı bir dönemde bir şair olarak İzzet Yasar, eleştirisini kurumlara, yasalara yöneltir. Çelişkileri, çatışkıları didikler, deşer, açar… İzzet Yasar’ın şiirini kavramak isteyen yaklaşımın, onda başından itibaren “yerleşik” bu “sivrisineklerle kavga etme” eğilimini kale alması gerekir. Yeri gelmişken, ilk kitaba adını da veren “Kanama” başlıklı şiirini okuyalım:

ölüm onun tek suçudur şimdi

sevgi aranızda yarısı söylenmiş bir söz

sen tamamlayacaksın unutma

dudakların ılık bir tadı özlüyorsa

akşam serinliğinde

sesi boğazımda acı bir yudum

cömerttir gözyaşına ülkemizin dağları

uykunun kanla bölündüğü akşam

onun avcundan dökülenleri

sen paylaşacaksın dostlarınla

derin kuyularda soğurken sular

onu haklı kılacak budur biraz da

sakın unutma

sevgiyi haklı kılacak

senin dinmez öfkendir aslında

ah eğilip soğumuş anlından

son bir kere öpebilseydin

çocukluğu hatırlanır şimdi

duvarları karış karış yoklayışı

tanıyışı pencereleri kapı tokmaklarını dünyayı

onlar ne kadar yıkasalar ellerini sünger taşlarıyla ovsalar

çıkaramayacaklar bulaşan kanı

okşamayacaklar çocuklarını kar gibi beyaz

masa örtülerine dokunamayacaklar artık irkilmeden

buysa seni güldürmeli ancak

gün sessizce çekildi güvercin rengi kubbelerden

ezanlar doldurdu kuş yuvalarını

hazin ırmaklarda insan yüzleri yüzüyor

bak onun da yüzünde bir ırmak akıyor şimdi

ellerin serinlesin diye

gözlerini sil

artık nefret etmeyi öğrenmelisin

Şiirde özgünlüğü dildeki bireysel kodlamalarla sağlayan şairin okurla aradaki mesafeyi kapatabilmesi için iletişim kanallarını daha çok ve sık kullanması ihtiyaç haline gelir. Yasar da öyle yapar. Bir söyleşisinde şiirle ilgili görüşlerini paylaşır: Bu paylaşım okurun yaklaşımı için önemlidir. Yasar’ın şiirle ilgili görüşü şöyle: “Ben şiiri bir edebî tür olarak görmüyorum. Şiir bence her türlü sanat pratiğinin belli bir ‘hal’ine tekabül ediyor.” Yasar’ın söyledikleri aynı zamanda kendi şiirine de ışık tutmaktadır.

İlk iki kitabındaki (Kanama, Yeni Kuş Bakışı) anlaşmaya, uzlaşmaya dayalı dil üçüncü kitabında değişim geçirmiş olarak çıkar okur karşısına. Daha sonraki süreçte de yerini ‘dil oyunlarına’, dili altüst etmeye bırakır. Aykırı, ayrıksı, eleştirisi, ironisi, mizahı, kara mizahı yoğun, uzlaşmasız, kendine has şiir çizgisini geliştirip pekiştirdiği “Ölü Kitap”la birlikte ”iktidarın dili” denen şeye savaş açmayı dener. Fakat bunun ona maliyeti ağır olur. Kendisi kabul etmese de uzunca bir süre susar. Ama içindeki yanardağ daha fazla dayanamaz suskunluğa ve patlar. Yeniden dil oyunlarına başlar. Bir sonraki kitabı “Dil Oyunları” 2002’de yayımlanır. O arada kaçtığı konvansiyonel dil, onu adeta kovalar. Bu kaçma kovalamayı da oyuna, bir tür saklambaca dönüştürür diyebiliriz. İzzet Yasar şiirinin omurgasını “düşünce” oluşturur. Yasar şiirinin ağırlık noktasının düşünce olmasında aslında yadırganacak bir şey yoktur. Çünkü o ne de olsa “yetmiş kuşağı şairi”dir. Yetmiş kuşağı koşulları zorlayarak düşünceyi birçok şeyin önüne geçirme çabası içinde olmuştur. Düşünce bazlı şiir, lirik şiirden uzaklaşmak anlamına da gelir. İzzet Yasar’ın esas olarak ayrıksılığının nedenini lirik şiirle arasına koyduğu mesafede aramak gerekir.

Yasar’ın düşüncesi de, şiiri de sisteme karşı çıkmaktan çok kurumların, yasaların eleştirisine yönelmiştir. O nedenle sistemi değil de yasaları, kurumları hedefe koyar. Bununla birlikte İzzet Yasar, şiirinde tema, konu, izlek olarak neyle uğraşırsa uğraşsın, diliyle daha çok ağrıyan dişi kurcalar. Evet onun şiir dili ağrıyan dişi kurcalar hem de acımasızca kurcalar. Kötülüklerin üstüne gitmeyi seçer. Gerçeğin üstü örtülsün, kapansın tavrına karşı teşhir etmeyi önemser. Yaraların kabuğunu kanatırcasına kaldırır. Kötülüklerin örtbas edilmesine karşı çıkar. Yasar şiirini okurken bir yandan da kendisinden önceki kuşaklardan en çok Metin Eloğlu ve Can Yücel’in sesini duyarız. Alıntıladığımız şu dizeler, en sert şiirlerinin yer aldığı “Ölü Kitap”tan:

tek kalacak son bacağımla

edebiyatı seke seke yazdım

ben dili bütün

ruhum ne var ne yok

hangimiz kusursuzuz – ama dayanamadım gittim

içimdeki yırtılan ince zar sesinde kayıp düştüm

şimdi gel kaymak tabakam

dikilen dolu göz uçlarımla

'ASLA YAZAMAYACAKSIN O ŞİİRİ'

Yasar yaşanmış ve yaşantıda izi kalmış, duyduğu, bildiği ne varsa bilinmesinden, ortaya dökülmesinden, hiçbir şeyin gizli saklı kalmamasından yanadır. Gerçeğin gizlenmesi onun için aslında büyük bir kahır oluşturur. Bunu da şu sözlerle ifade eder: “Otuz yedi yıllık arkadaşım. Eski TİP üyesi. Komünistlikten hapis yatmışlığı var. Masamın üzerinde Birikim’in ‘Bir Zamanlar Ermeniler Vardı’ özel sayısını görüyor. Katliam değildi, mukateleydi diyor. Peki ya çocuklar, diye soruyorum. Onlar da yaşasalardı büyüyünce babaları gibi bizi arkadan hançerlemeyecekler miydi diyor. Evet, şiirimde ‘kötülük’ diye bir şey varsa, sadece şiir geleneği üzerinden açıklayamam bunu. Murat Belge, ‘Asla Yazamayacaksın O Şiiri’ adlı kitabım üzerine yazdığı yazıda, bizi ‘kahreden’ şeylerden beslendiğini söyledi şiirimin. Bunu okuduğumda bir rahatlama duyduğumu hatırlıyorum. Yani ‘kötülük’, ‘mal’, ‘şer’, her neyse, o değil de, ‘kahır’ benim ağzımı bozan asıl şey gibi geliyor bana ve bunun söylenmiş olmasıydı sanırım bana o rahatlama duygusunu veren.”

İzzet Yasar’ın beşinci şiir kitabı “Asla Yazamayacaksın O Şiiri” adlı yapıtının diğerleri gibi üzerinde durmaya değer çok önemli özellikleri var. Kahırla yazılmış şu dizeler aslında bu noktada başka sözü gereksiz kılıyor:

televizyonda haberleri seyrediyorlar

zavallı polislere nasıl taş atıyorlar diye üzülüyorlar

televizyon hakikatin bütününü göstermiyor

gösterseydi zavallı kürtlere nasıl bok yediriyorlar diye de üzüleceklerdi

televizyonlar onlar böyle de üzülmesin diye hakikatin bütününü göstermiyor

ölüleri hemen gömüyorlar

ertesi gün ağlamayı kesiyorlar

doğmak da var ölmek de var diyorlar”

Ancak kitabın vurgulanması gereken bir yönü daha var. Hikmet burcuna girmiş bir şairin ustalaşmaya karşı çıkışını böylesine açık biçimde işaretlemesi önemlidir. Şu dizeleri okuyalım:

şiirinde asla yapamayacaksın

bresson’un filminde yaptığını

evinden kaçmış bir yük eşeğiyle

bir sirk filinin göz göze gelişini

asla anlatamayacaksın

dört ayaklıların ulaşılmaz kaderine

yaklaşamayacaksın bile

bakışları bakışlarla örülmüş

zamansız tuz rahibeleri

hayallerinin dışında var olabilselerdi

belki dalgınlık anlarında söyleyebilirlerdi

böyle imkansız bir şiiri

böyle insansız bir şiiri

üzgünüm ne kadar

ıslak burunlular

kuyruklular ve kanatlılar

yüzgeçliler ve kabuklular

bilmem ne dersin turgut uyar

şiir varsa var

ama bu kadar var

Karşı çıkan da var, kabul eden de… Şiirde kuşak sorunu tartışmalı bir konu. Ancak dilin özerk ve özgün kullanıldığı diğer sanatsal türlerden farklı olarak şiirin, deyim yerindeyse kuşaklarla hayat bulduğu da bir gerçek. Bazı şairler şiirleriyle ilk göründükleri dönemin değil de daha çok okurun ilgisini kazandıkları dönemin şairi olurlar. İzzet Yasar da ilk kitabı “Kanama”yı 1974’te yayımlamasına karşın okurun onu keşfettiği seksenli yılların şairi olmuştur diyebiliriz. Oysa Yasar bu tarihe kadar şiirinin büyük bir bölümünü yazmıştır. Buna karşın okunan, bilinen, tanınan bir isim olması seksenlerde ve sonraki yıllarda gerçekleşmiştir. O nedenle okurun keşfettiği dönemin şairi olmak gibi bir gerçekliği de göz ardı etmemek gerekir.

Bu arada, Nilgün Marmara’nın şiirinde İzzet Yasar’ın yalnızca arkadaşlığının değil, şiirinin de cesaretlendirici etkisinin görüldüğünü söyleyelim.

İzzet Yasar asla yazamayacağı o şiiri yazmayı denedi. Başlangıcından itibaren peşinde olduğu “başka akıl” arayışını sürdürdü.Şu dizeler Yasar’ın son kitabı “Başka Akıl Peşinde”den:

şiir dediğin nedir ki

uzanıp kendi tüyleriyle oynamaktan başka

uyar uymaz ayrı mesele

ben kelimelerin saltanatına inanmıyorum

bunlar bana gökyüzünden balyoz gibi iniyor

şimdi şiirsever ne yapacaksın

sen italya gibi aydınlık ve güzel değilsin

yarım nebze fasaryaya fitsin

sana satılık sanatım yok benim

ben vahşet yetimhanelerinden alınmış oğlanların

oğlan yatakları dağlanmış kafaları kırkılmış kadınların

marazlı derbederissaların ürpermesiyle ürperiyorum

mademki bu akıl beni kan içinde bırakmış

başka akıl peşinde koşuyorum

aşkımı hayırlı iş için yoruyorum

lirik olsun ha al sana lyre ve ique

katl-i am ve katl-i sik

panic germanic turkic

uydu mu masum okur mağrur okur

auschwitz denince ağlayan

der zor denince horlayan

iki suratlı mendebur etobur

ben bu sözleşmelerde yokum

çok sıkışırsam bir duru su bulurum

kafamı sokar dururum

İZZET YASAR'IN 'GRİ BÖLGESİ'

Ne yazık ki şiirden izzet-i ikbal ile çekilse de başka yönlerden aldığı tavır şaşırttı. Son yıllarında girdiği “gri bölge”, belki de türbülansta, izahsız izahlarla sanki kendi kendini silmeye girişti. Galiba bazı kuğular, hem de bazı “siyah kuğular” ölüme yakın seslerini yitiriyor, bed sesler çıkarabiliyor. İzzet Yasar, kara şiirlerin şairi de onlardan mıydı, derseniz Gezi Direnişi’ne karşı aldığı tavır ve söyledikleri hafızalarda. Bazıları yaşadıklarını reddederek kendi kendilerine yenilir. Unutulma hakkı diye bir şey olsa da yaşanmışın yaşanmışlığını yok sayarak kurtulmak ne mümkün…

İzzet Yasar bu hayattan kurtuldu, ama ardında modern Türkçe şiir için önemli bir külliyat bıraktı. Onu yok saymak kimsenin haddi olamaz. İnsan ömrü gelip geçici, İzzet Yasar unutulabilir… Ama şair İzzet Yasar şiirleriyle yaşayacaktır. Yazımızı Yasar’ın çok ses getiren şiirlerinden biriyle, “İstikbal Marşı”yla bitirelim:

Üstüne tükürülmüş bir deniz yılanı gibi

köpürüp yırtılarak kendini doğurmaya çalışan ülkem

korkma baban seni hala seviyor

dünya da artık sana benziyor zaten

korkma sen bütün o kur çağlar boyunca

lağımlar böyle kıvranarak açmadın mı

avrupanın bağırsaklarından sancılar içinde

ak salgılı kafılelerle geçmedin mi

yasadığın yasalar yasa boğulmuş ne gam

örklendiğin çayır yülünmüş ne çıkar

korkma bu erkek erk seni asla etmeyecek terk

dövüle dövüle yapılmış bakır tarihin be sana yeter

köklerden gelen bir ses sana ne diyor dinle

devletin malı meydandadır nazlı kızım

kanlı kaburga kırılmaz ettirgen çatı çökmez

korkma bitmez bu ters anavasya

baban bak seni hala nasıl seviyor

ruhuna parmak banıyor rahmini kurcalıyor

kaderine kakılmış körüklü kavançonun sonu gelmez

korkma tükenmez kutlu fücur toprağımızda