Şehnâme’nin kadim dostu İran çayı

DUVAR - İran’ın kadim kültürü çay, hem gündelik hayatın hem de özel günlerin önemli bir parçası. Dost meclislerinde gözler onu arıyor. Toplantılar onunla başlıyor, onunla son buluyor. Evlerde gün boyu o kaynıyor. Sabah kahvaltısından akşam yemeğine ismi dillerden düşmüyor. Düğünde de o var, taziyede de…

Çay, İran’ın pek çok bölgesinde yanında nabat denilen şekerlerle servis ediliyor.

Çayla 15. Yüzyıl'da tanışan İranlılar, ilk çaylarını Çin’den ithal etmişler. İran, kendi çayını üretmeye diplomat Kashef Al Saltaneh’in girişimleriyle 1900’lü yılların başında başlamış. Kashef Al Saltaneh, İran çayının babası olarak tanınıyor ve Lahijan şehrinde bir türbesi bulunuyor. Bugün İran’ın kuzey eyaletlerinde çay yetiştirilse de; üretim, talebin tamamını karşılayamıyor. Bu sebeple çay, yaygın olarak Sri Lanka ve Hindistan’dan ithal ediliyor.

İran’ın hemen her yerinde bir çayevi bulunuyor. Buralara hararetli siyaset tartışmaları için giden de var, günün yorgunluğunu atıp bir soluklanmak için de… Bazı çayevleri Pers İmparatorluğu’ndan bu yana ayakta. Çok uzun zamandır korunan bu mekânlarda, çeşitli duvar resimleri bulunuyor. Resimlerin İran edebiyatıyla güçlü bağları var. Bazı şehirlerde köklü edebiyat kültürünün bir yansıması olarak şiirhaneler de var. Şiirhanelerde buluşanlar bir yandan çay içiyor, bir yandan Sadi’nin, Hafız’ın dizelerine kulak veriyor.

AYRILMAZ İKİLİ: ÇAY VE EDEBİYAT

'Çayın yanı sohbetsiz boş kalır' diye düşünen İranlılar, köklü edebiyat kültürlerini çayla birleştiriyor. Hemen her yerde bulabileceğiniz çayhanelerde otururken, karşınıza bir ozan çıkıp hikâyesiyle çayınıza eşlik edebilir.

İranlıların buluştuğu çayhaneler çok çeşitli. Siz siz olun turistler için özel olarak hazırlanmış çayevlerinin büyüsüne kapılmayın. Ara sokaklarda, gündelik hayatla haşır neşir olabileceğiniz mekanlar arayın. Çayhanelerin bazıları geç saatlere kadar açık. İsteyenler eş dostla muhabbetini uzatıp gece 3’lere kadar buralarda takılabiliyor.

İran çayevlerinin çok ünlü isimleri ağırlamışlığı var. Bunlardan biri de Elizabeth Taylor. Taylor, 1976’da İran Havayolları’nın davetiyle ülkeye gelmiş ve Şiraz’ın çayevlerinde İran çayı içmiş. Ünlü oyuncunun fotoğrafları, İranlı fotoğrafçı Firooz Zadehi tarafından çekilmiş.

İÇEN ŞENLENİYOR

İranlılar da Türkiyeliler gibi en çok siyah çay tüketiyor. Bu çayın en önemli özelliği kahverengiye çalan koyu kırmızı rengi... İranlılar bu rengi görmeden rahat edemiyor.

Siyah çayın yanı sıra meyve ve bitki çayları da tüketiliyor. Söylenen o ki gül yapraklarından üretilen ve adına ‘şenlendirici’ denilen çayı içen kimse, gerçekten şenleniyor. Şiraz’da tüketilen bir başka çay ise bahar-ı narenç… Adından da anlaşıldığı gibi narenciyeden yapılıyor ve rengiyle ilgi çekiyor.

İran’da çayı tatlandırmak için nabat kullanılıyor. Bir çubuğa yerleştirilmiş nabatlar, çayın yeterince tatlandığına kaanat getiriline kadar bardağın içinde bekletiliyor ve sonrasında bardağın dışına çıkartılıyor.

Nabatın iki çeşidi var, biri safranlı diğeri sade. Malum safran pahalı bir baharat. Safranlı nabat, genellikle lüks denebilecek mekanlarda ve özel günlerde sunuluyor. Son yıllarda, nabata sarı rengi verebilmek için safran yerine gıda boyası kullananlar da var imiş. Aman dikkat!

Şiraz’a uğrayıp şair Hafız’ın türbesini ziyaret edecekseniz, türbenin bahçesinde biraz soluklanın ve bir çay söyleyin. Yanınıza gelip size ‘Hafız Falı’ bakmak isteyen olursa, geri çevirmeyin, hatta ona da bir çay söyleyin. Şiraz sevdalısı şairin divanından bir sayfa seçin ve dizelerin size söylediklerini can kulağıyla dinleyin. Şansınız varsa hoparlörden yükselen geleneksel İran ezgileri de çayınıza eşlik edebilir. Hafız’ın yanına kadar gitmişken Yahya Kemal’in selamını götürmemek olmaz tabii, şu dizeleri okuyun:

“Hafız'ın kabri olan bahçede bir gül varmış;

Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle.

Gece; bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış

Eski Şiraz'ı hayal ettiren ahengiyle.”

“İran’da en güzel çay nerede içilir?” sorusunu, “Şiraz’da Hafız’ın türbesinde” diye cevaplamak makul olabilir.