Türkiye'nin 2016 sözlüğü

DUVAR - 'KHK', 'OHAL' gibi kısaltmalar... 'Darbe', 'Lozan' gibi uzun süredir aşina olduğumuz olduğumuz kelimeler... 'Kayyım' gibi yeni duymaya başladığımız kelimeler... Tüm bunlar sonlarına yaklaştığımız yılda en çok kullandığımız kelimeler oldu. İşte 2016 yılının en çok konuşulan kelimeler ve dilbilimsel anlamları, kökleri.

Darbe Girişimi: Darbe, Arapça ‘drb’ kökünden gelir ve vuruş, vurgu anlamını taşır.

2016'da... 15 Temmuz tarihinde TSK’dan bazı grupların başlattığı darbe girişimi, 247 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Darbeci gruplar bastırıldı.

Dokunulmazlık: Dokunmak, eski Türkçede 'dövmek', 'vurmak' anlamına gelen ‘tokı’ kökünden gelir.

2016'da... 20 Mayıs'ta mecliste oylanan ve HDP’nin ret; AK Parti, MHP ve CHP’ninse ‘evet’ oylarıyla, milletvekillerinin yargı önündeki dokunulmazlıklarının kaldırılmasını içeren yasa geçti. HDP Eş Genel Başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ da dahil olmak üzere 10 HDP’li vekil bu düzenleme sonucu tutuklandı.

Yenikapı: ‘Yenikapı’ kelimesi, eski Türkçeden gelen ‘yeni’ ve yine eski Türkçede 'bitişmek' anlamına gelen 'kap' kökünden türemiştir.

2016'da... 7 Ağustos tarihinde Darbe girişiminin ardından İstanbul-Yenikapı Meydanı'nda yapılan, Cumhurbaşkanlığı'nın da düzenleyiciler arasında olduğu mitinge CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ve MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli de katıldı. 'Yenikapı Ruhu' ortaya çıktı... CHP sonraki gelişmelerle 'ruh' dışı kaldı.

Sıla: 'Sıla' kelimesi Arapça 'kavuşma', 'buluşma' anlamına gelen kökten türeyip dilimize geçmiştir.

2016'da... 6 Ağustos'ta sanatçı Sıla'nın, darbe girişiminin ardından yapılan ve katılımcılar arasında sanatçıların da bulunduğu Yenikapı mitingine katılmayacağını, “Böyle bir şovun içinde yokum” sözleriyle gündeme oturdu. Sıla'nın çok sayıda konseri iptal edildi.

OHAL: Olağanüstü, eski Türkçe köklü ‘olmak’ fiilinden türemiştir, hâl ise Arapça 'durum', 'tutum' anlamına gelir.

2016'da... 23 Temmuz tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanan karar ile Türkiye genelinde 3 ay süreyle ‘Olağanüstü hal’ ilan edildi. TBMM’de 115’e karşı 346 oyla kabul edilen OHAL, 3 ayın ardından bir 3 ay daha uzatıldı.

KHK: 'Hüküm' ve 'karar' da Arapçadan dilimize geçmiştir. 'Hüküm' yargı, yargılama anlamına gelirken 'karar' dilimizdeki 'durma', 'sabit olma' ve 'istikrar' kelimeleriyle anlam olarak yakındır.

2016'da... 26 Temmuz tarihinde , yani OHAL ilanından üç gün sonra çıkartılmaya başlanan ve adından da ne anlama geldiği anlaşılabilecek olan ‘Kanun Hükmünde Kararnameler’ ile ülke genelinde kamu kurumları ve TSK’dan toplam 83 bin 45 kişi ihraç edildi.

Kayyım: 'Kayyım', Arapça'da 'ebedi', 'kalıcı' anlamına gelir. Sözcük, aynı zamanda Allah’ın sıfatlarından biri olan ‘kamet’ ile aynı köktendir. Aramice/Süryanice’den gelen ‘kıyamet’ kelimesinin de aynı kökten geldiği savunulmaktadır.

2016'da... OHAL ilanının ardından çıkartılan KHK’lar kapsamında DBP'li belediyeler ile birçok şirket, hastane vb. kuruma kayyım atandı.

Fırat Kalkanı: Fırat kelimesinin kökü konusunda çeşitli görüşler olmasına karşın yaygın görüş, nehrin çevresinde yaşamış Akadların verdiği 'Pu-rat-tu' isminden geldiği şeklindedir. 'Kalkan' ise Türkçe bir kelime olup dikilmek anlamına da gelen ‘kalk’ kökünden gelmektedir.

2016'da... 24 Ağustos tarihinde TSK ve ÖSO’ya bağlı grupların Türkiye sınırından IŞİD’in Kuzey Suriye’de elinde bulundurduğu topraklara girmesiyle başlamış, ardından TSK’nın YPG’nin kontrolündeki bölgelere saldırmasıyla askeri operasyonlar devam etti.

Haşdi Şabi: Arapça 'hareket' kelimesine karşılık gelen 'haşd' ve halk anlamına gelen 'şaab' dan oluşan örgütün adı ‘Mobilize halk güçleri’ anlamına gelmektedir.

2016'da... 17 Ekim tarihinde, Iraklı Şiilerin oluşturduğu milis grubu Haşdi Şabi, Irak ordusuyla beraber Musul’u IŞİD’den kurtarma operasyonuna katılmasının ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP hükümeti tarafından ‘terör örgütü’ olarak nitelendirildi.

Cumhurbaşkanlığı: 'Cumhur', Arapça birikinti, yığın, kalabalık gibi anlamlara karşılık gelirken ‘Başkan’ eski Türkçe'de ‘baş’ kökünden gelmektedir.

2016'da... 1 Aralık tarihinde MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ve Başbakan Binali Yıldırım'ın Çankaya Köşkü'ndeki açıklamalarıyla, daha önce bir çok kez AK Parti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından ‘Başkanlık Sistemi’ olarak anlatılan ve Türkiye’nin idari yapısını değiştirecek olan sistemin adının ‘Cumhurbaşkanlığı Sistemi’ olacağı ve sistemin meclisten geçmesi durumunda referanduma gidileceği açıklandı.

Şanghay: Çin’in, 20 milyona yakın nüfusuyla en kalabalık şehirlerinden olan Şanghay, Çincede ‘Deniz kıyısında olan’ anlamına gelmektedir.

2016'da... 20 Kasım tarihinde Erdoğan'ın, “Türkiye’nin Şanghay Beşlisi içinde yer alması, çok rahat hareket etmesini sağlar” sözlerinin ve AB ile ilişkilerin kötü gitmesinin ardından, AK Parti'den bir çok isim Çin, Rusya ve dört Orta Asya ülkesinden oluşan Şanghay İşbirliği Örgütü'ne sıcak baktıklarını açıkladı.

Lozan: Lozan kentinin adı, şehri kuran Romalılar tarafından ‘Lousonna’ olarak verilmiştir.

2016'da... 29 Eylül tarihinde, Temmuz 1923’de İsviçre’nin Lozan kentinde Türkiye ile itilaf devletleri arasında imzalanan antlaşma, Erdoğan’ın muhtarlara yaptığı açıklamada, “Bize zafer olarak yutturmaya çalıştılar” sözleriyle tekrar gündeme geldi.