Güneş Sistemi’nin en büyük kanyonunda su rezervi bulundu

Michelle Starr

‘Valles Marineris’ adıyla bilinen ve ‘Mars’ın Büyük Kanyonu’ diye anılan 4 bin kilometrelik kanyonun merkezinde, daha önce rastlanmamış düzeyde yüksek miktarda hidrojen bulunduğu saptandı. Bunu ESA-Roscosmos ExoMars Trace Gas Orbiter adlı araştırma aracının ‘FREND’ adlı cihazından sağlanan yeni veriler sayesinde biliyoruz.

Ulaşılan bulgu, yüzeyin bir metre kadar altında kalan derinliklerde, bölgede bulunan toprağın minerallerle veya yeraltı buzu şeklinde bağlanmış halde bulunan su bakımından zengin olduğunu ve görünüşte aşırı derece kurak olan bu gezegende potansiyel açıdan değerli şeylere ulaşmak yeni bir yol sunduğunu gösteriyor.

BÜYÜK MİKTARDA SU BULUNABİLİR

Rusya’da bulunan Rusya Bilimler Akademisi Uzay Araştırma Enstitüsü’nde görev yapan bir fizikçi ve araştırmanın başyazarı olan Igor Mitrofanov, “Tracer Gas Orbiter aracıyla, bu tozlu katmanın bir metre kadar altına bakabilir ve Mars’ın yüzeyinin altında aslında neler olup bittiğini görebiliriz; en önemlisi de önceki araştırma araçlarıyla saptanamayan ve su bakımından zengin olan ‘vahaları’ bulabiliriz” diyor: “FREND, aşırı büyük olan Valles Marineris kanyonu sisteminde beklenmedik düzeyde büyük miktarda hidrojen barındıran bir alanı ortaya çıkardı: Gördüğümüz hidrojenin su moleküllerine bağlı olduğunu varsayarsak, bu alandaki yüzeye yakın materyalin yaklaşık yüzde 40’ı su gibi görünüyor.”

Mars’ta suyun var olduğundan zaten haberdarız. Bu suyu soğuk kutuplarda buz halinde bağlı olarak görebiliriz. Büyük kısmının göründüğü yer de burasıdır; ekvatordaki çevresel koşullar yüzeyde su buzunun oluşması için aşırı sıcak.

Suyun yüzeyin altında bulunması mümkün; bununla birlikte, diğer Mars uydularının gerçekleştirdiği daha önceki aramalar onu sadece daha yüksek enlemlerde tespit etmişti.

NÖTRON TARAMASI SAYESİNDE KEŞFEDİLDİ

FREND, kızıl gezegenin yüzeyindeki ışığı haritalamak yerine nötronları tespit ediyor. Araştırmacılar, bu yöntemin Mars’taki toprakta bulunan hidrojen içeriğini yüzeyin bir metre altına kadar görmesine olanak sağladığını dile getiriyorlar. Araştırma sondası, Mayıs 2018 ile Şubat 2021 arasındaki dönemde gerçekleştirilen gözlemlerde bunu başarmış gibi görünüyor.

Rusya Bilimler Akademisi Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nden fizikçi Alexey Malakhov, “Nötronlar, ‘galaktik kozmik ışınlar’ adıyla bilinen yüksek enerjik parçacıklar Mars’a çarptığı zaman oluşurlar; daha kuru olan topraklar nemli olanlardan daha fazla nötron yayarlar ve bu sayede, yayılan nötronlara bakarak toprakta ne kadar su bulunduğunu hesaplayabiliriz” diyor: “Valles Marineris’in merkezde kalan kısmının beklediğimizden çok daha fazla suyla dolu olduğunu gördük. Bu ortam, sabit düşük sıcaklıklar sebebiyle su buzunun kuru toprağın altında kalıcı biçimde varlığını koruduğu, Dünya’daki ‘permafrost’ bölgelerini fazlasıyla andırıyor.”

Yüksek hidrojen barındıran bölge yaklaşık olarak Hollanda’yla aynı büyüklüğe sahip ve Valles Marineris sisteminde bulunan en büyük kanyonlardan biri olan Candor Chasma ile örtüşüyor. Mars’ın bu bölgesindeki mineraller alışıldık biçimde çok az su barındırır; bu sebeple, araştırmacılar [su varlığının] muhtemelen yüzeyin altında bulunan su buzu şeklinde olduğuna inanıyorlar.

SUYUN VARLIĞINI NASIL KORUDUĞU ARAŞTIRILMALI

Ancak bu suyun varlığını nasıl koruduğu henüz bilinmiyor. Mars ekvatorunda var olan basınç ve ısı koşulları, buna benzer su rezervlerinin oluşumunu engelliyor olmalıydı. Valles Marineris’te, bir süreden beridir orada bulunan parçalı ve birbirinden izole haldeki birikintiler ya da dik yamaçların açısı ve yönü gibi buna olanak sağlayan jeomorfolojik koşulların bilinmeyen bir karışımı olabilir.

Orada tam anlamıyla neler olup bittiğini anlamak ve yalnızca Mars ekvatorunda su bulunmasına olanak sunan koşulları değil, aynı zamanda suyun hangi formu aldığını doğrulamak için daha fazla araştırma yapılması gerekecek. Bunu yapmak bize büyük bir ödül kazandırabilir; çünkü tam olarak Dünya’da bulunduğu üzere permafrost benzeri bir formda bulunan su birikintileri, geçmişte Mars’ta mevcut olabilecek donmuş haldeki mikrobiyal yaşam parçalarını ya da organik molekülleri korumuş olabilirler.

Yapılan keşif aynı zamanda Mars’ı keşfetmek doğrultusunda heyecan verici ihtimallerin de bir örneği niteliğinde. Büyük bir ihtimalle mürettebatla gerçekleştirilecek herhangi bir Mars yolculuğunda ekvator yakınına iniş yapılacaktır; yüzeyin sığ katmanlarında bulunacak su, hem keşfin hedefleri hem de suya bağımlı canlılar olan insanları hayatta tutmak gibi büyük önem taşıyan bir görev bağlamında harika bir bulgu olacaktır.

Ve şüphesiz, bilim insanlarını, Güneş Sistemi’nde bulunan en büyük kanyon olan sıra dışı ve büyüleyici Valles Marineris’i ziyaret etmeye daha da hevesli kılacaktır. Avrupa Uzay Ajansı’ndan fizikçi Colin Wilson, “Bu netice, ESA ile Roscosmos’un ortak yürüttüğü ExoMars programının başarısını gerçekten de ortaya koyuyor” diyor: “Günümüz Mars’ında suyun nasıl ve nerede bulunduğuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek, Mars’ta geçmişte bolca bulunan suya ne olduğunu öğrenmek için temel bir gereklilik ve yaşama elverişli ortamlar, geçmişteki yaşama dair muhtemel ipuçları ve Mars’ın ilk günlerinden geriye kalan organik materyalleri aramamıza yardımcı olur.”

Ekibin araştırması Icarus adlı bilimsel dergide yayınlandı.

---

Yazının orijinali Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)