Türkiye’deki ilk kiracı hareketinin mücadelesi sonuç verdi: Düzce Umut Evleri

Atilla Gösterişli

DÜZCE - 12 Kasım 1999 Düzce depremi sonrası yıkılan ya da ağır hasarlı olarak tespit edilen konutlar üzerinden yapılan hak sahipliği tespit çalışmasında ev sahiplerinin konut ihtiyaçları karşılanırken kiracı durumunda olanlara yönelik bir çözüm üretilmedi. Bunun üzerine depremde mağdur olup yaşamlarını çadır ve prefabriklerde geçirmek zorunda kalan depremzedeler 2001 yılında ‘Depremzedeler Derneği’ni (DEPDER) kurdular. DEPDER, kiracıların da güvenli ve kalıcı konut sorunu olduğunu dile getirerek, hak arama mücadelesi başlattı. Depremzedelerin talebi, devletin kiracı konumunda bulunanlara arsa tahsis etmesi ve ev yapmak için uygun koşullarda kredi vermesiydi. 2001 yılında başlayan mücadele 19 yıl sonra sonuç verdi.

'MÜLKSÜZ İNSANLAR OLARAK BİR ARAYA GELDİK'

Düzce Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut Yapı Kooperatifi Başkanı Sami Kılıç verdikleri mücadeleyi şöyle özetledi:

Sami Kılıç.

“1999 yılında 17 Ağustos ve 12 Kasım’da yaşanan depremlerin ardından kiracılar olarak ortada kalmıştık. Devlet ev sahibi olanlara konut edinme hakkı vermişti ama kiracılar için böyle bir imkan tanınmamıştı. Biz deprem sonrasında konut sorunu çözülmeyen mülksüz insanlar olarak bir araya geldik, 2001 tarihinde DEPDER’i kurduk. Ardından da 2003’te Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut Yapı Kooperatifi’ni kurup depreme dayanıklı, sağlıklı ve güvenli konutlar için hak mücadelesine giriştik. Yasaya göre yaptığımız her şey doğruydu. Biz, kooperatif kurup konut edinmeyi talep etmiştik. Ancak Ankara bu talebimiz için bizimle görüşmeyi reddetti. Ne zaman ki Ankara görüşme talebimizi reddetti, o zaman bu iş bir talep olmaktan çıkıp mücadeleye dönüştü. Aramızdan 650 kişi siyasi sorumlularla konuşmak için 240 km yürüyerek Ankara’ya vardı. Abdi İpekçi Parkı’nda 176 gün boyunca nöbet tuttuk. Davadan davaya koştuk. Ve sonunda amacımıza ulaştık: Konut yapmak üzere arsa alımına Eylül 2012’de hak kazandık ve Nisan 2014’te bu arsa bize tahsis edildi.”

'TÜRKİYE’DEKİ İLK KİRACI HAREKETİ'

Erbay Yucak.

DEPDER’e gönüllü hukuk danışmanlığı yapan ve bugün Düzce Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut Yapı Kooperatifi’ müdürlüğünü üstlenen Avukat Erbay Yucak, Kooperatif’in Türkiye’deki ilk kiracılar hareketi olduğunu vurguladı. 775 sayılı kanunun, dar gelirli vatandaşlara gecekondu yapmaya gerek kalmadan planlı, alt yapısı hazır alanlarda ucuz arsa ve konut teminini öngördüğünü belirten Yucak, “Bu doğrultuda talepli bir hak mücadelesi başlattık. Bu 3 sene sürdü ama hak olarak tanındı. Düzce Umut Evleri, 1999 Ağustos ve Kasım depremlerinde Düzce’de yaşadıkları evleri kaybeden kiracıların bir araya gelip dişleriyle tırnaklarıyla kurduğu bir yapı kooperatifi örneği. Türkiye’deki ilk kiracı hareketi.” ifadelerini kullandı.

'FARKLI DİSİPLİNLERDEN ONLARCA GÖNÜLLÜ DESTEK VERDİ'

Anayasa’da garantilenmiş haklarını dahi sabır gerektiren bir mücadeleyle hayata geçirebildiklerini söyleyen Yucak, yapım sürecini şöyle aktardı: “775 sayılı kanuna tabi olarak dar gelirliler statüsünde arsa arandı ve bulundu. Arsayı tahsis etmek üzere Bakanlık, Valilik ve Bayındırlık İl Müdürlüğüne yetki verdi. Dar gelirli evsiz depremzedelerin kendi konutlarını kendilerinin yapması amacıyla “toprağa erişim haklarının” mahkeme yoluyla teslim edilmesi kesinleştikten sonra, mimari projenin katılımcı bir şekilde hazırlanması için Bir Umut Derneği aracılığıyla açık çağrı yapıldı. Bu açık çağrıya cevap veren, mimarlık, şehir planlama, inşaat mühendisliği, sosyoloji gibi farklı disiplinlerden onlarca gönüllü Düzce Umut Atölyesi’ni kurdu. Atölye, bir sene boyunca çocuk, genç, yetişkin, kadın, erkek tüm kooperatif üyelerinin katılımı ile Düzce Umut Evleri’nin vaziyet ve konut planları, sosyal alanlarının tasarımı üzerine çalıştı. Kooperatifin kontrolünde, iş güvenliği ve işçi sağlığı önlemlerine azami dikkat ederek, kadın ve erkek üyelerinin ve atölye gönüllülerinin de emeği ile inşaat alanı 'açık şantiye' şeklinde hayata geçti.”

Umut Evleri Projesi, Dünya Habitat Ödülleri'nin 2017 seçmelerinde 10 finalist arasına girmeyi de başarmıştı.

'BAŞKA TÜRLÜ BİR KONUT ÜRETİM PRATİĞİ MÜMKÜN'

İki deprem sonrası binlerce kişinin evsiz kaldığını hatırlatan kooperatif ortaklarından Dursun Altıntaş da Depremlerde evleri yıkılan konut sahiplerine ev yapılırken, kiracılar ortada bırakıldığını ve bu haksızlık karşısında bir araya gelerek mücadeleye başladıklarını söyledi. “Dedik ki sosyal devlet bu, ev sahibi olmayan kiracılara da ev sahibi olma fırsatı verir” diyerek sürece başladıklarını belirten Altıntaş, “Sesimizi duyurmak için mücadele verdik. Bugün geldiğimiz noktada, yıllardır çok üzüldük, yıprandık ama dayanışmayı öğrendik. Açık bir ortamda, eşitlik içinde, kolektif bir şekilde çalışıyoruz. Türkiye’de başka türlü bir konut üretim pratiğinin mümkün olduğuna inanıyoruz. Bu inanç doğrultusunda konut tasarım atölye çalışmalarını sürdürüyoruz. Tamamı geri dönüştürülen malzemelerden kurulan şantiye binası, çevrelemesi, her hafta Türkiye’nin dört bir yanından gelen ziyaretçilerini ağırlıyor. Şantiyede kooperatif ortakları ve gönüllülerin birlikte ekip biçtikleri bostan da bulunuyor.” ifadelerini kullandı.

'DÜNYA HABİTAT ÖDÜLLERİ FİNALİSTİ'

Düzce Umut Evleri’nin, İngiltere merkezli Sosyal Konut ve İnşaat Vakfı'nın, Birleşmiş Milletler Habitat Örgütü ile birlikte 1985 yılından beri verdiği Dünya Habitat Ödülleri'nin 2017 seçmelerine başvurduğunu söyleyen Altıntaş, “Dünya genelinde toplumsal bir amacı olan, yenilikçi konut projelerine verilen bu ödüller ile yerel deneyimlerin küresel ölçekte görünürlükleri sağlanıyor. Ödüller, Dünya’da yenilikçi konut politika ve pratikleri üzerine verilen en önemli ödüllerden biri olarak kabul ediliyor. Düzce Umut Evleri, 2017 yılının 10 finalisti arasına girmeyi başardı. 21 seneden beri beklediğimize değdi, hiç pişman değiliz. Süreç uzadı ama şu an hayal ettiğimizi yaşıyoruz.” dedi.