Dünyada 'tek tip' nasıl uygulanıyor?

DUVAR - Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın özellikle 15 Temmuz darbe girişimi davalarında zanlılarını adliyeye "tek tip elbise ile çıkarma" önerisi ile ilgili tartışmalar ve çalışmalar sürüyor. Mahkumların cezaevinde giydikleri kıyafetlere yönelik dünyada farklı uygulamalar var. Aralarında ABD gibi gelişmiş ülkelerin de olduğu bazı ülkelerde mahkumlar için tek tip kıyafet uygulaması yapılıyor. Pek çok ülkede ise bu tarz düzenlemelerden, 'mahkumların ıslahına yardımcı olmadığı' ya da 'insan haklarına aykırı olduğu' gerekçesiyle yıllar önce vazgeçildi.

KIYAFET YÖNETMELİĞİNE MANDELA AYARI

Cezaevi koşullarında giyilen kıyafetlerle ilgili en kapsamlı düzenlemelerden birini Birleşmiş Milletler'in Ocak 2016'da Genel Kurulu'nda revize halini kabul ettiği 'Mahkumlara Muamelede Standart Asgari Kurallar' başlıklı karar oluşturuyor.

"Nelson Mandela Kuralları" olarak da bilinen bu düzenlemede, mahkumların kendi kıyafetlerini giymelerine izin verilmemesi halinde iklime ve sağlık koşullarına uygun giysilerin tedarik edilmesi, bu giysilerin de "aşağılayıcı ya da küçük düşürücü olmaması" gerektiği söyleniyor. Mahkumların kendi kıyafetlerini giymelerine izin verildiği durumlarda da bunları temiz tutmalarını sağlayacak olanakların sunulması çağrısı yapılıyor.

Akademisyen Juliet Ash, "Parmaklıklar Ardında Giyim-Kuşam: Suç Ögesi Olarak Hapishane Kıyafetleri" isimleri kitabında, bir diğer reform dalgasının iki dünya savaşı arasında yaşandığını ve burada da tek tip kıyafet uygulaması devam etse de üniformaların değiştirildiğini söylüyor. Ash, "Tek tip kıyafet uygulamasında, cezalandırılan kişinin giyim kuşamı da cezanın bir parçası olarak görülüyor. Kişinin kimliğini ve kendine güvenini ortadan kaldırmayı amaçlıyor" diyor.

21'inci yüzyılda ise mahkumların tek tip kıyafet giymesi uygulamasında başı çeken ülkeler arasında Erdoğan'ın da konuşmasında örnek gösterdiği ABD biliniyor Özellikle 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından "terörle bağlantılı" olduğundan kuşkulanılan sanıklara ve mahkumlara cezalarını çektikleri dönemde "turuncu tulumlar" giydirildi. ABD cezaevlerindeki turuncu tulum uygulaması artık popüler kültürün de bir parçasına dönüşmüş durumda

Giyim-kuşamın hayatta "başarılı" olma üzerine etkilerine dair 1975 yılında yazdığı kitapla tanınan John T. Molloy'un 2014 yılında yaptığı bir araştırma, ABD'de mahkemeye mahkum kıyafetleriyle gelinmesinin jüri tarafından suçlu bulunma ihtimalini artırdığını iddia ediyor.

Tutuklu ve hükümlüler için tek tip kıyafet uygulamasını savunanlar ise bunun hapishanelerde 'disiplini artırdığını' ve 'eşitliğin sağlanmasına yardımcı olduğunu' öne sürüyor. Ayrıca, hapisten kaçanların tespitinin daha kolay olacağını savunuyor.

İngiltere, 2013 yılında mahkumların cezaevinde geçirdikleri ilk iki hafta boyunca hapishane üniforması giymelerini zorunlu hale getirdi. Dönemin Adalet Bakanı Chris Grayling, bu kararın cezaevlerinin "rahat bir yer olmadığını" göstermek için alındığını söylemişti.

Bazı ülkelerde hapishanelerde uygulanan kılık-kıyafet düzenlemeleri şöyle:

ABD: Hapishanelerde tek tip kıyafet uygulaması yaygın bir şekilde yapılıyor. Eyalet ve açık ya da kapalı gibi hapishane türüne bağlı olarak yapılan uygulama da farklılık gösteriyor. Bazı yerlerde, kılık-kıyafet uygulaması cezalandırma sürecinin bir parçası olarak görülüyor ve bu da erkek mahkumların pembe iç çamaşırı gibi tartışmalı kuralların getirilmesine neden oluyor.

İngiltere: Hapishanelerde zengin ile yoksul arasındaki ayrımı yok ederek daha eşit bir ortam oluşturmak amacıyla 19'uncu yüzyılda tek tip kıyafet uygulamasına geçildi.

Almanya: Cezaevlerinin önemli bir kısmında tek tip kıyafet uygulaması bulunmuyor. Ancak bu uygulamanın yapıldığı ve mahkumların üniforma giymesinin zorunlu olduğu az sayıda cezaevi bulunuyor. Ayrıca, maddi olanaksızlıklardan dolayı kıyafet alamayan mahkumlara da üniforma veriliyor.

Çin: Tek tip kıyafet uygulaması yapılıyor. Hapse giren mahkumlara bez ayakkabı ve cezaevinin yapısına uygun kıyafetler veriliyor. 2005 yılında ise hapishane koşullarının iyileştirilmesi için meslek eğitimi, psikolojik destek ve toplum hizmetleri gibi bir dizi yenilik getirilmiş olmasına karşın üniforma uygulaması kaldırılmadı.

Kazakistan: 2011 yılında işlenen suçların ağırlığına göre düzenlenen renkli tulum uygulaması başlatıldı. Uygulamanın gerekçesi hem mahkumların işledikleri suçlara göre ayrıştırılması hem de hapishaneden kaçmaları halinde yakalanmalarının daha kolay olması olarak açıklandı.

İsveç: Yüzde 40'lık yeniden suç işleme oranı ile dünyada birçok ülkenin altında yer alıyor. Yapılan reformlar sonucunda üniforma giyme zorunluluğu kaldırılırken, mahkumlar da üniversite yurtlarına benzer bir yapı içerisinde kalmaya başladı. (BBC Türkçe)