Gazeteciler için Rusya: Bir kıyma makinesi / 1

BAŞLAMADAN • Aydın Abi’yi kaybettik, uğurladık. Ardından yazmalıyım ve bazılarımız için onun eksikliğinin nasıl tasviri zor bir dayanaksız kalma haline denk düştüğünü anlatabilmeliyim. Fakat bunun için artık onun varolmadığı bir dünyada yaşadığımızı kabullenmem gerekir ki, henüz bu çok zor. 

SSCB sonrası Rusya, gazeteciler için, isterseniz mezbaha, bu yakıştırmayı fazla kanlı bulur da istemezseniz, cehennem olarak tasvir edilebilir. Rusya’da hüküm süren düzene şöyle ya da böyle sempati duyulabilmesini incelenmeye değer patolojik vaka haline getiren bu durumu anlayabilmek için alevlerin arasına dalacağız. Zira yaşananların 1990’lardan bu yana Moskova’da iktidar kullananlardan nefret etme skalasında gazetecileri tepeye yerleştirmesi beklenirken, bazı meslektaşlarımız son yirmi yılın katilbaşını yüceltme yarışındalar. Kendi meslektaşlarının peşpeşe öldürülmesini de umursamıyor, “anti-emperyalist taktik dehâsı” eski vasat KGB ajanını kutsama ayinin biri bitmeden ötekine geçiyorlar.

Uluslararası Gazeteciler Federasyonu’nun (IFJ) 2009’da geniş çaplı araştırmayla, Rusya’daki gazeteci cinayetlerine ilişkin koskoca veri tabanı hazırlamış olması, neyle karşı karşıya olduğumuz hakkında fikir verir. Korku da vermeli.

IFJ raporuna dayanarak Wikipedia maddesine alınmış listeden size bazı kurbanların isimlerini olabildiğince kısa izahatla aktarmak istiyorum. (Yine de üç yazı tutacak.) Çeçen militanların veya Kafkasyalı cihatçıların işi olduğu bariz suikast ve patlamalarda öldürülenleri, terör eylemleri veya bunların hunharca bastırılışı esnasında birçok başka kişiyle beraber, özel olarak hedef alınmadan can verenleri dışarıda tutacağım. Devlet işi görünen veya faili meçhul, somut nedeni belirsiz cinayetlerde ölenleri, katillerin ve/veya azmettirenlerin aranmadığı, bulunmadığı, bilinseler de yakalanmadıkları saldırıların kurbanlarını sıralamaya çalışacağım. Aktaracaklarımın IFJ tarafından teyit edilmiş oluşuna güveniyorum. Kendi başıma ikinci bir teyit serisini gerçekleştirmem zaten imkânsız. 

• İstatistikler genellikle Boris Yeltsin döneminden başlatılıyor. TV muhabiri Sergey Bogdanovski’nin 1992’de Moskova’da öldürülmesiyle. 1993’te cinayetler haftalık Express Chronicle muhabiri Dimitri Krikoryants’ın Çeçenistan başkentindeki dairesinde öldürülmesiyle başladı, Yeltsin’e karşı isyan ve bunun bastırılması sırasında, Ekim’de doruğa çıktı. 3 Ekim günü, 48 saat içinde altı gazeteci, Ostankino Televizyon Kulesi önü ve içindeki çatışmalarda öldürüldü. ARD kameramanı Rory Peck, Fransız TF-1 kameramanı İvan Scopan ve Rusya televizyonu editörü İgor Belozerov iki ateş arasında kalarak can verdiler. Ostankino’daki video teknisyenlerinden Sergey Krasilnikov, bina içinde çok yakın mesafeden vurularak öldürüldü. Ertesi gün, Yüksek Sovyet binası yakınında, Saint Petersburglu film yönetmeni, serbest gazeteci Alexander Sidelnikov ile Yoshkar-Ola gazetesinden Alexander Smirnov vuruldular, hayatlarını kaybettiler. 9 Aralık’ta Nadim’de yerel TV kanalı gazetecilerinden Marina İskanderova dairesinde öldürüldü.
• 1994’ün 1 Şubat’ında, Novoye Vremya’nın yönetmeni Sergey Dubrov ofisinde, Nisan’da Duma üyesi yayıncı Andrey Ayzderdiz Moskova yakınındaki Khimki’de kiralık katillerce vuruldular. Haziran’da Interfax muhabiri ve editör Yury Soltys, Moskova’da dövülerek öldürüldü. Temmuz’da çocuk yayını Ivanovo’nun yayın yönetmeni Yelena Roşçina, dairesinde katledildi. Nasıl olduysa, katiller yargılanıp ceza aldı. Ekim’de, Komsomolskaya pravda çalışanları Tatyana Zuravlyova ve eşi, Voronezh’de arabalarında, Moskovskii Komsomolets’in askerî konulara bakan muhabiri Dmitri Kolodov, posta kutusundan aldığı bubi tuzaklı paketteki patlayıcının infilakıyla ofisinde, öldürüldüler. Bu cinayeti işledikleri suçlamasıyla iki yıl arayla iki defa yargılanan kişiler ikisinde de beraat ettiler. Kasım ve Aralık’ta Çeçenistan’dan da dört gazeteci cinayeti haberi geldi: Çeçen Radyo-TV Şirketi’nin direktörü Hüseyin Guzuyev, bağımsızlıkçı Dudayev destekçileriyle Moskova yanlıları arasındaki çatışmada, özel Marşo TV kanalı muhabiri Gelani Çarigov, kameraman Bilal Ahmedov ve o sırada Time için çalışan serbest fotoğrafçı Cynthia Elbaum başka olaylarda vurulmuşlardı.
• 1995’te, “Birinci Çeçen Savaşı” adı verilen dönemin ilk yılında, Krasnaya Zvezda (Kızıl Yıldız) muhabiri Vladimir Zitarenko, Stern muhabiri Jochen Piest ve Pskov yerel televizyonu kameramanı Valentin Yanus aynı şekilde kimvurduya, Moskova merkezli Smena dergisinden Pyotr Novikov ile Vest ve Znamya için çalışan serbest gazeteci Vyaçeslav Rudnev cinayete kurban gitmişlerdi. St. Petersburg merkezli Nevskoe Vremya gazetesinin politika editörü Maxim Şabalin ile gazetenin foto muhabirlerinden Felix Titov, Çeçenistan’da görevdeyken ortadan kayboldular. Yani kaçırıldılar ve dört yıl süren aramalar boyunca izlerine rastlanamadı. Onları arayanlardan Sergey İvanov da ortadan kaybedildi. ORT TV kanalının başındaki Vladislav Listyev, Moskova’da, dairesinden çıkmış merdivenleri inerken vuruldu; şablona uygun kiralık katil işiydi. Bu cinayet üzerine Devlet Başkanı Yeltsin, “Böyle bir suç âlemi, idarî makamların böylesine sorumsuzluğu ve böyle pislik başka hiçbir yerde bulunmaz,” diye yakınmış, “mafyanın idareden ve polisten bazı kişilerle işbirliği yaptığını” ilan etmiş, başsavcıyla emniyet müdürünü görevden almıştı. Sonra Svobodnaya Nakhodka radyo istasyonu teknisyenlerinden İgor Kaverin, arabasında öldürüldü. Voronezh’de Vecherny Voronezh ve Skandalnaya pochta için çalışan serbest muhabir Oleg Ochkasov da cinayete kurban gitti. Vox radyosu direktörü Alexei Kropov, Moskova’da öldürüldü. Çeçenistan’daki cinayetlere Dudayev’in basın işlerinde çalışan 23 yaşındaki Ruslan Tsebiyev’in vurularak, Grozni’de İçkeria gazetesinde çalışan Malkan Süleymanova’nın bombardıman sırasında ateş altında kalarak can vermeleri eklendi. Associated Press kameramanlarından Ferhad Kerimov da Çeçenya’da, Vedeno’da öldürüldü. Volgograd’dan Krestyanskaya gazeta muhabiri Alexander Konovalenko, polis karakolunda dövülerek katledildi. Katili 1998’de yargılanıp ceza aldı. Almanya’nın Focus dergisi için çalışan Natalya Alyakine-Mroszek, Budyonnovsk yakınlarında vuruldu. Vuran Rus askeri ceza aldıysa da “Çeçen Savaşı gazileri” kontenjanından affa uğradı. St. Petersburg Times için çalışan ABD’li serbest fotoğrafçı Andrew Shumack Jr., Grozni’de kayboldu, izi bulunamadı. Popüler televizyon programı “Vremeçko”nun eski sunucusu Sergey Nazarov Moskova’da öldürüldü. Vesti gazetesi köşeyazarı Vadim Obekhov, Kamçatka’daki Petropavlovsk’ta vuruldu. Togliatti segodnya gazetesi yazıişleri müdürü Andrei Ulanov, kiralık katil işi cinayete kurban gitti. Golos Rossi radyo istasyonu programcılarından Viktor Litvinov, Moskova’da sokakta saldırıya uğradı, hayatını kaybetti. Magnitogorsk’ta çıkan Russky Dom gazetesinin mali işler müdürü Yaroslav Zvaltsev’i kiralık katil öldürdü. Çeçenistan’da çıkan Vozrozhdenie gazetesi muhabiri Şamkan Kagirov, çapraz ateşe tutuldu, can verdi. Krasnoyarsk’ta çeşitli yerel gazete ve televizyon kanallarında çalışan Vadim Alferyev, dövülerek öldürüldü.
• 1996 yılı cinayetleri, “Moment Istiny” şirketinin kurucusu, o sırada ORT’nin (şimdiki Kanal 1) direktörlerinden Oleg Slabinko’nun Moskova’da dairesinde öldürülmesiyle açıldı. Forward kablolu TV kanalından teknisyen Yury Litvinov ve direktör Alexander Zaitsev’in Primorsky bölgesinde Dalnegorsk’ta arabalarında vurulmuş halde bulunmalarıyla devam etti. “Sipariş cinayet” olduğu belli bu olaydan sonra Aeroflot dergisinin yayın kurulunda yeralan ünlü fotoğrafçı Felix Solovyov, Moskova’da öldürüldü. Çeçenistan’dan Vaynak TV kameramanı Viktor Pimenov, Grozni’de ateş altında can verdi. Mart ayında, Obshchaya Gazeta’nın araştırmacı muhabiri Nadezhda Chaikova, Çeçenistan’da öldürüldü, cesedi Geki’nin bir köyünün yakınında bulundu. Sonra Vozrozhdeniye gazetesi muhabiri Nina Yefimova, Grozni’de cinayete kurban gitti. Zabaikalsky rabochy polis muhabiri Viktor Mikhailov’un Çita’da öldürülmesi bunu izledi. Utrenny ekspress gazetecilerinden Nikita Chigarkov, Moskova’da dövülerek öldürüldü. Groznensky raboçi muhabiri İvan Gorgun Grozni’de kimvurduya gitti. ORT muhabiri Ramazan Hacıyev, yine Grozni’de kontrol noktası civarında vuruldu. Sahalin’de çeşitli gazeteler ve Blagodatnaya Semya dergisi için çalışan En Chan Kim Moskova’da, Vecherniy Peterburg yazıişleri müdürü Anatoly Tyutinkov St. Petersburg’da öldürüldüler, ayrıntılar ortaya çıkmadı. Kaluga Vechernyaya yazıişleri müdürü Lev Bogomolov’un nasıl öldürüldüğü de öğrenilemedi. Traktir po Pyatnitsam gazetesi editörü Sergey Semisotov’un cinayete kurban gittiğiyse belirlenebildi. Serbest muhabir Kirill Polenov, Vladikafkas’ta, Kuzey Osetya’da, Krasnaya Zvezda (Kızıl Yıldız) yazıişleri müdür yardımcısı Anatoly Belousov, Moskova yakınında öldürüldüler.
• 1997’ye gelindi. Daha ilk ayda, aynı gün, Primorski bölgesinde Habarovsk’ta yerel gazete ve radyo için çalışan Alexey Yeldaşov ve Samara’dan Obo vsyom gazetesinin yazıişleri müdürü Nikolay Lapin öldürüldüler. Onları Çelyabinsk’teki Focus TV’nin yayın yönetmeni Yuri Baldin, Kursk’taki Takt TV editörü Vyaçeslav Zvonarev ve Moskova’dan Delovye lyudi dergisi yazıişleri müdürü Vadim Biryukov’un öldürülmeleri izledi. Kabartay-Balkar’da, Prokladnoe’de Vladimir Aliev, Kirovsk’ta Nikolai Mozolin, Yeroslav bölgesinde Alexander Korkin aynı kaderi paylaştılar. Lipetsk’ten Valery Krivosheyev ve Nizni Novgorod’dan Lydia Lazarenko gibi. Bir yıl daha geride kaldı. Putin’e henüz gelmedik bile.
• 1998’ilk kurbanı, Moskova’dan Vladimir Zbaratsky’di. Onu Bryanskie Izvestia gazetesinden Ivan Fedyunin, Komsk bölgesi gazetecilerinden Lira Lobach, Yaroslavl’dan Igor Myasnikov izledi. Sovetskaya Kalmykia Segodnya gazetesi yazıişleri müdürü Larisa Yudina’yı vuran tetikçiler yakalandı, ama beklenebileceği üzre, emri verenlere ulaşılmadı. Sonra İvanovo’dan Vladimir Ustinov öldürüldü. Sergey Semenduyev ise Dağıstan’da, Makaçkala’da kayboldu, bulunamadı. Ağustos’ta üç cinayet var: kurbanlar, St. Petersburg’da Anatoly Levin-Utkin ve Viktor Şamro, Kaliningrad bölgesinde Mirbaba Seidov. Bunların hemen ardından, Prosto nedvizhimost dergisi muhabiri Ferid Sidayi Moskova’da öldürüldü. Vladivostok’ta Sergey Çeçugo’nun öldürülmesi, ayrıntısı öğrenilemeyen cinayetlerden. Yıl bitimine iki gün kala, gazeteci kurban kervanına Gennady Bodrov katıldı.
• 1999’un ilk iki ayı kansız geçiyor denecekken, kanlı perde iki cinayetle birden açıldı: Valentina Mirolyubova ve Nikolai Mirolyubov öldürüldüler. Haziran sonunda sayı beşe çıkmıştı: Andrey Polyakov, Alexey Kulanov ve Vadim Rudenko’nun öldürülmeleriyle. Ağustos sonunda mucize oldu ve Novosibirsk’te Lubov Loboda’yı öldüren tetikçiyle birlikte azmettirici de yakalandı, yargılandı, ceza aldılar. Daha bir ay geçmeden Moskova’da Christopher Reese öldürüldü. Ardından Çeçenistan’dan Groznenskiy Rabochy gazetesi muhabiri Supyan Ependiyev vuruldu. Putin öncesi cinayetler devri, Çeçen ulusal televizyonu ve yerel Şami-Yurt kanalı için çalışan kameraman Şamil Gigayev ve Ramazan Mezhidov’un katledilmesiyle kapandı.

Ama daha önümüzde “İkinci Çeçen Savaşı” felaketi vardı.

Gelecek yazıda devam edeceğiz.

- DEVAM EDECEK -