'Saraçoğlu Mahallesi'nin satışına 'lâl olmayın''

Mahmut Üstün

“13 Aralık’ta Saraçoğlu Mahallesi satılıyor...Onca değere, değerbilmezlerin yön veriyor olması... işte bütün mesele bu. Saraçoğlu'nun yüzümde bıraktığı izi sızlıyor kaç gündür. Yerel seçimlere giderken onca aday varken, Saraçoğlu Mahallesi ve Başkentin kimsesizliği gün gibi ortada. Cumhuriyetin bütün değerleri yıkılırken, konumlarını koruma hamlesi yapanları tarih muhtemelen "Lal olmuşlar dönemi" olarak yazacak ...”

Hem yazının başlığı hem de ilk paragrafı Mimarlar Odası başkanı sevgili Tezcan Karakuş Candan’a ait. Umarım bu çağrıyı duyan ve gereğini yapanlar olur.

CUMHURİYET'İN İLK TOPLU KONUT ALANI...

Cumhuriyet döneminin ilk toplu konut alanı olan ve kent merkezi içerisinde önemli bir yeri olan Namık Kemal Mahallesi'nin (Saraçoğlu Mahallesi) tahsisleri 05.08.2014 tarihli resmî gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu'nun verdiği kararla kaldırılmıştı.

AKP hükümeti, halk arasında "Saraçoğlu Mahallesi" olarak bilinen Cumhuriyet'in ilk toplu konut alanı olması nedeniyle tarihi önemi olan Namık Kemal Mahallesi'ni "özelleştirmek", daha açık ifadesiyle satmak için yıllardır uğraş vermekte.

Namık Kemal Mahallesi yakın zaman önce de iki kez bakanlar kurulu kararı ile riskli alan ilan edilmiş ve bu kararlar tarihi mahallenin tüm korumalarının kaldırılmasının ve varlığının risk altına girmesinin önünü açmıştı. Bu iki karara da TMMOB dava açmış ve bu davaların sonucunda bakanlar kurulunun ilk kararı mahkemece iptal edilmişti.

Hükümet 05.08.2014 tarihli resmî gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu' kararıyla Mahalledeki lojmanların yanı sıra Adnan Ötüken Halk Kütüphanesi, ilçe milli eğitim müdürlüğü, hükümet konağı, ilköğretim okulu üzerindeki çeşitli bakanlıklara ait olan tahsisleri kaldırdı. Karara göre, mahalledeki taşınmazlar Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülecek projelerde de değerlendirilerek "ekonomiye kazandırılacaktı"*

Kumrular Sokak ve Güvenpark arasında Ankara'nın en değerli arazilerinden biri üzerine kurulu bulunan mahallede, devlete ait çok sayıda lojman bulunuyor. Bu lojmanların tamamen boşaltılıp bazı binaların restore edilmesi ya da yıkılması planlanıyor. Bölgenin "Kentsel SİT alanı" olması bugüne kadarki girişimleri engellemişti.

MAHALLENİN TARİHİ

İkinci Ulusal Mimarlık akımının önemli örneklerinden biri olmasının yanı sıra genç Cumhuriyet'in ilk toplu konut tasarısı olması nedeniyle de tarihi bir öneme sahip olan Saraçoğlu Mahallesi'nin temeli 1944 yılında atılmıştı.

Aynı zamanda Opera binasını da tasarlamış olan Alman mimar Paul Bonatz tarafından 435 lojmanın yanı sıra okullar, sosyal amaçlı binalar, dükkanlar, dinlence ve oyun sahaları bulunan bir yerleşim birimi olarak planlanan mahallenin yapımı 1946 yılında tamamlanmıştı.

Kızılay'ın dibinde olmasına rağmen şehrin kalabalığından uzak, kocaman bahçeleri, meyve ağaçları, hayvanlarıyla çocukların rahatça dışarı çıkıp oyun oynayabileceği Mahalle bugün bile geniş bahçeli evleri, gezileri, tiyatrosu, kütüphanesi, okulu ile çağcıl kent anlayışının önemli bir modeli olarak görülmektedir.

Cumhuriyet tarihinin ilk toplu konut projesi olan mahalle, tüm bu nedenlerle Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığı'nın 1979 tarihli kararı ile "Kentsel SİT Alanı" olarak belirlenmiş, konutların ve ağaçlarının her biri ayrı ayrı tescil edilmişti.

MAHALLE, HALK ARASINDA FARKLI İSİMLERLE ANILIYOR

Asıl adı Namık Kemal Mahallesi olana mahalle halk arasında çok farklı isimlerle de anılmaktadır.

Bunların içinde en çok bilineni ve kullanılana Saraçoğlu'dur. 1946 yılında tamamlanan mahallenin açılışı o dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu tarafından açıldığı için mahalle yaygın olarak Saraçoğlu Mahallesi olarak da bilinmektedir.

Mahalleye 1960 sonrası eklenen yeni konutların yapımında halktan mali destek istendiği ve bu konutların yapım finansmanında halkın bağışladığı altın yüzük, bilezik gibi ziynet eşyalarının da önemli bir rol oynaması nedeniyle bölgeye halk arasında ‘’Alyans Mahallesi’’ de denilmektedir.

Lojman ağırlıklı olarak inşa edildiği ve kullanılageldiği için mahallenin halk arasındaki diğer ismi de Devlet Mahallesi'dir.

RANT VE CUMHURİYET'E KARŞI RÖVANŞİZM Mİ?

Bugün Ankara'nın en merkezi yerinde konumlanan mahallenin rant değeri oldukça yükselmiş durumda. Bu nedenle çok uzun yıllardan beri rant sever siyaset ve ekonomi erbabının iştahlarını kabartan bölgelerden biri durumunda.

Gerek tarihi özelliği gerekse Kumrular Caddesi ile birleşen geniş bahçeleri ve ağaçlarıyla Ankara'nın merkezindeki nadir yeşil vahalardan biri olması nedeniyle özenle korunması gereken mahalle her geçen gün rant baskısının artan tehdidini ensesinde hissetmektedir. Hiç kuşku yok ki, iştah kabartan yüksek rant beklentisi mahalle üzerindeki yıkım planların ilk nedenleri arasında yer almaktadır.

Mahallenin böylesine yok edici bir abluka içinde olmasının rant beklentisinin yanı sıra ve en az bunun kadar önemli bir başka nedeni var. Son dönemde egemen olan Cumhuriyet ile hesaplaşma anlayışının en önemli alanlarından biri de kentsel mimaridir. AOÇ, İller Bankası, Çankaya Köşkü vb. Cumhuriyeti çağrıştıran pek çok yapı ya ortadan kaldırılmakta ya da görünmez kılınmakta ve kimsenin ne olduğunu tam olarak bilmediği "Osmanlı- Selçuklu mimarisi" bu mimariye alternatif olarak geliştirilmeye çalışılmaktadır. Cumhuriyetin ilk lojman ve toplu konut projesi olarak Cumhuriyet ile güçlü simgesel bağı olan mahalle, tam da bu simgesel tarihsel anlamı nedeniyle de hedef alınmış gözükmektedir.

* Tansu Çiller hükümeti tarafından 20 yıl önce çıkarılan yasayla, Ankara'daki Saraçoğlu Mahallesinin satılmak istenmesi kararı, 20 yıl sonra Erdoğan hükümetince uygulamaya sokuluyor. Çiller döneminde çıkarılan yasa, dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından veto edilmiş ve 37 bin metrekarelik mahallenin satışından vazgeçilmişti.

9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel 12 Mayıs 1994 günü TBMM'de kabul edilen ve Saraçoğlu mahallesinin satışına onay veren 3988 sayılı yasayı veto gerekçesinde ''Bu bölge yetkili kurum, kuruluş ve bakanlıkça SİT alanı olarak ilan edilmiştir. Koruma Yüksek Kurulundan karar alınmadan satış ve bölgenin SİT alanı olmaktan çıkarılması, Anayasanın eşitlik ilkesine ve yasalara aykırıdır. Elde edilecek meblağ da ekonomik açıdan beklenen neticeyi vermeyecektir. Büyük hoşnutsuzluklara sebep olma endişesi de vardır'' demişti. Çiller hükümeti veto sonrası projeden vazgeçmişti.