'Yüzyılın tokadı': Trump'ın Ortadoğu planı ne anlama geliyor?

DUVAR - ABD Başkanı Donald Trump'ın 'Yüzyılın Planı' adını verdiği Ortadoğu Barış Planı uluslararası siyasette tartışma yarattı. Filistin tarafıyla iki yıldan uzun süredir doğrudan temas kurmamış olan Trump'ın İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu'yu yanına alarak Beyaz Saray'da açıkladığı plan, İsrail'in tüm tartışmalı taleplerine olumlu yanıt vermesi ve Birleşmiş Milletler (BM) kararlarını ihlal etmesiyle tepki çekti.

Peki, mimarlarından birinin Trump'ın damadı Jared Kushner olduğu, Trump yönetiminin 'Ortadoğu'ya barış getireceğini' iddia ettiği ve bir Filistin 'devletinin' ancak bazı koşullara bağlı olarak kurulmasını öngören plan ne anlama geliyor? Planda Filistinlilere nasıl bir devlet reva görülüyor? Kudüs ve İsrail'in işgal altında tuttuğu Batı Şeria'daki yasadışı yerleşimler ne olacak? İşte planın ayrıntıları...

1- PLANIN AMACI NE?

Plan özetle, taraflar arasında yeni bir müzakere sürecinin başlatılması için dört yıllık bir 'yol haritası' sunuyor ve bu süre içinde bir Filistin devletinin kurulmasını, yani iki devletli çözümün hayata geçirilmesini öneriyor. Söz konusu sürede, Hamas'ın  Gazze'den İsrail'e düzenlediği roket saldırılarının durdurulması koşulu getiriliyor.

Filistinlilere danışılmadan hazırlanan plan, kurulacak Filistin devletinin sınırları konusunda ayrıntılı öneriler içeriyor. Ancak Filistinlilerin sahip oldukları topraklar iki katına çıkarılsa da, İsrail'in Doğu Kudüs'ü ve Batı Şeria'nın yaklaşık yüzde 30'unu ilhakının önü açılıyor.

Filistinlere kurulacak devlet için verilecek olan, sanayi bölgesi olarak kullanılması planlanan ve Trump'ın "Filistin toprakları iki katına çıkarılıyor" iddiasına dayanak gösterilen yeni topraklar ise Gazze ve Mısır sınırlarındaki çöl bölgeleri...

2- KUDÜS İÇİN NE ÖNERİLDİ?

Filistinliler ile İsrail arasındaki en tartışmalı meselelerden biri Kudüs. BM kararlarında, Doğu Kudüs'ün Filistinlilere vaat edilen bağımsız devletin başkenti olması öngörülüyor ancak İsrail devleti Kudüs'ün tamamını kendi başkenti kılmak istiyordu. Geçtiğimiz yıl 'birleşik Kudüs'ü 'İsrail'in başkenti olarak tanıyan Trump, planında da bu konudan geri adım atmadı.

ABD Başkanı, Kudüs'ün 'İsrail'in bölünmemiş başkenti olarak' kalmasını önerdi. Trump, kurulacak Filistin devletinin de 'doğu Kudüs'te bir başkenti' olacağını söylemekle yetindi. Plan, Filistin başkentinin İsrail'in ayrımcı duvarının doğusunda kalan Kefr Aqab, Ebu Dis ve Şuafat gibi Arap mahallelerini kapsamasını öngörüyor. Kurulacak Filistin devletinin başkentine 'Kudüs' demesine 'izin verilse de', haritada Doğu Kudüs'ün çok küçük bir parçası Filistinlilere verilmiş oluyor ve önerilen başkent Kudüs'ün dışında kalıyor.

3- FİLİSTİN DEVLETİNİN BAŞKENTİ NERESİ OLACAK?

Plan Filistin devletinin de başkenti olarak 'Kudüs'ü gösterse de, esasında kurulacak devletin başkentinin Ebu Dis beldesi olmasını öngörüyor. Ebu Dis, aslında, İsrail'in belediye sınırları uyarınca Doğu Kudüs'ün hemen doğusunda, Batı Şeria sınırları dahilinde bulunan bir belde. Burada yaşayan Filistinliler İsrail yüksek beton duvarı ve kontrol noktalarıyla çevrili. Üstelik Trump, bu duvarın iki devlet arasındaki sınırı oluşturmasını da önerdi.

Plan bu açıdan, bugüne dek yapılan müzakerelerde Filistinlilerin ısrarla dile getirdiği talepleri tamamen görmezden geliyor. Filistinliler, kentin tarihi bölgesini de kapsayacak şekilde Doğu Kudüs'ün kendilerine ait olduğunu söylüyor. BM kararları da, iki devletli çözümde Doğu Kudüs'ün Filistin'in başkenti olmasını öngörüyor.

4- FİLİSTİNLİ MÜLTECİLERİN DÖNÜŞ HAKKI NE OLACAK?

Filistinliler ile İsrail arasındaki en büyük gerilim kaynaklarından biri de, İsrail topraklarındaki veya işgal bölgelerindeki evlerini terk etmek zorunda bırakılan Filistinli mülteciler ve onların torunlarının hakları. Trump'ın planında dün açıklanan haliyle, Filistinli mültecilerden veya onların eve dönüş hakkından söz edilmiyor.

Trump bununla birlikte, planı uyarınca 'hiçbir Filistinlinin veya İsraillinin evini terk etmek zorunda kalmayacağını' söyledi. Bu ifadeler, dönüş hakkının tanınmayacağı imasını içerirken, taraflar arasındaki en tartışmalı konulardan biri olan yasadışı yerleşimler konusunda da İsrail'in ilhakının önünü açıyor.

Reuters'a konuşan Amerikalı bir yetkiliyse, planda Filistinli mültecilerin terk ettikleri evlerine değil, kurulacak Filistin devletine dönüşünün öngörüldüğünü, 'müşfik bir tazminat fonunun kurulacağını' söyledi.

5- YASADIŞI YERLEŞİMLER NE OLACAK?

İsrail'in 1967'den bu yana işgal altında tuttuğu Batı Şeria ve Doğu Kudüs'te yıllar içinde inşa ettiği, Filistinlilerin gelecekteki devletinin sınırlarını daraltan ve uluslararası hukuka göre yasadışı olan yerleşimler konusunda da plan İsrail taleplerine boyun eğiyor. Zira plan, İsrail'in yerleşimlerin bulunduğu toprakları ilhak etmesine yeşil ışık yakıyor.