NASA’nın ‘uçan dairesi’nden neler öğrendik?

• Paylaş

13 Kas 2018 (Son Güncelleme 14:08)

Signe Dean*

Yıldızlara ulaşabilen türlerin parmak uçlarının biraz yanmış olması gerekir. Muhtemelen bir kereden fazla yanmış olmalı.

NASA’nın ‘Günün Astronomi Fotoğrafı’ konulu internet sitesindeki son paylaşımlarından biri, uzay yolculuğu tarihimizde yaşanan talihsizliklerin ikonik  bir hatırlatıcısıydı.

NASA, uzaylıların gerçekleştirdiği bir ziyarete işaret etmese de, fotoğraf açıklamasında şunları belirtiyordu: “Radar tarafından izlendikten ve helikopterler tarafından takip edildikten sonra Utah çölüne düşen ve dış uzaydan gelen bir uçan daire.”

GENESIS’İN TERS GİDEN DÖNÜŞÜ

Yarı yarıya çöl kumuna gömülü ve haşat haldeki disk, aslında Genesis uzay aracının dönüş kapsülüydü. Ve böylesine ölümcül bir şekilde inmemesi gerekiyordu. 8 Ağustos 2001 tarihinde başlatılan Genesis görevi, uzay ajansının  ana yıldızımız olan Güneş’in rüzgârlarını analiz etmek için bir uzay aracı göndermek, örnekler toplamak ve bunları dünyaya getirmek amacını taşıyan iddialı bir çabasıydı.

Araştırmacılar, Güneş’in (en dış katmanı olan) korona tabakasından uzaya yayılan yüklü parçacıkların bileşimi hakkında veri toplayarak, yıldızın bileşimini kesin biçimde belirlemeyi ve Güneş Sistemi’nde gezegenlerin oluşumu sırasında çevrede bulunan etkenlere ilişkin daha fazla şey öğrenmeyi umut ediyordu.

Genesis uzay aracı iki yıl boyunca ‘Lagrange 1’ noktasında yörünge çizerek örnek topladı ve Güneş rüzgârı numunelerini Dünya’ya getirmek için, Güneş rüzgârı materyalleri örneklerinin depolandığı metal bir kutu içeren basit bir dönüş kapsülüyle donatılmıştı. Lagrange 1 noktası, yeryüzünden ve Güneş’ten yayılan yerçekiminin uzayda tam anlamıyla dengelendiği noktalardan biridir.

Uzay aracı, her biri alüminyum, safir, silikon ve hatta altın gibi yüksek saflıktaki malzemelerle üretilen bir dizi toplayıcı düzeneği açarak Güneş rüzgârını yakaladı.

Projede çalışan bilim insanı Amy Jurewicz 3 Eylül 2004’te yaptığı açıklamada “Genesis’in toplayıcı düzeneklerinde kullandığımız malzemeler kırılmadan açılabilecek kadar dayanıklı olmalı, örnek toplama esnasında Güneş ışınlarıyla ısınırken örnekleri koruyabilmeli ve Dünya’ya geri dönüşünden sonra, Güneş rüzgârını oluşturan öğeler incelenebilecek kadar saf olmalı,” demişti.

Beş gün sonrasında, bu örnek kapsül ve onun değerli donanımı, ABD’nin Utah eyaletinde, tahminen saatte 310 km hızla yere çakıldı.

Gerçekleşmesi beklenen şeyse bundan epey farklıydı; aslında, atmosfere giriş yaptıktan 127 saniye sonra, kapsülün üzerinde bulunan bir mekanizma devreye girerek inişi yavaşlatmak ve dengelemek amacıyla bir kılavuz paraşütü serbest bırakmalıydı.

Bunun ardından, ana paraşüt açılarak kapsülün Utah Test ve Eğitim Alanı’na yumuşak bir iniş sağlaması sağlanacaktı.

PARAŞÜTLER AÇILMADI

Çarpışmaya ilişkin fotoğraflarda, (geri plandaki) helikopterleri görebilirsiniz. Helikopterler yakınlarda geziniyorlardı ve kapsülü henüz havadayken yakalamaya ve örneklerin kirlenmesini önlemek için doğruca izole bir odaya götürmeye hazır bekliyorlardı.

Ne var ki paraşütlerin ikisi de açılmadı.

Kapsamlı bir soruşturmanın ardından, hatanın, bir tükenmez kalemin metal ucu büyüklüğünde olan birkaç algılayıcıdan kaynaklandığı anlaşıldı. Algılayıcılar ters biçimde takılmışlardı.

Bu küçük cihazların, kapsülün zemine doğru düştüğü anda paraşütlerin açılmasını tetiklemesi için artan yerçekimi kuvvetini algılaması gerekiyordu.

Tahmin edilebileceği üzere, kaza ciddi bir hasara neden oldu, donanımın bir kısmı parçalandı ve taşınan değerli yükün bir kısmını kirletti.

Örnek kapsül, kalp kırıcı biçimde çakıldığı bölgeden alındıktan sonra, proje ekibi hâlâ kurtarılabilecek ve çalışılabilecek şeyleri almak üzere alana geri gitti.

Neyse ki, Genesis araştırmasının örnek kapsülü böylesine dramatik bir dönüşün ardından bile tam olarak mahvolmuş değildi. Sağlam yapıdaki toplayıcı donanımın bir kısmı kullanılabilir durumdaydı ve araştırmacılar, kapsülün içinde bulunan güneş rüzgârı örneklerini kirletmeden yüzey kısmını temizlemeyi başardılar.

Geçen üç yıl içerisinde, Genesis’in sağladığı bulgular hakkında birçok makale yayınlandı. Bu cesaret verici görev sayesinde, Güneş’in bileşimi ve yıldızımız ile Güneş Sistemi’nin iç gezegenleri arasındaki temel farklılıklar hakkında daha önce bilmediğimiz ayrıntılar öğrendik.

Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nden Genesis baş araştırmacısı Don Burnett, 2011 yılında “Güneş, şu anda Güneş Sistemi’mizde bulunan maddelerin yüzde 99’undan fazlasına ev sahipliği yapıyor, bu nedenle onu daha iyi tanımak gerçekten iyi bir fikir,” diyordu. “Beklenenden daha zorlu olsa bile, bazı önemli soruları yanıtladık ve tüm başarılı görevler gibi, bundan fazlasını da ortaya koyduk.”

* Yazının aslı Science Alert sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

DÜNYA FORUM

Dünya Forum... El Cid: İspanya’nın efsanevi kahramanı

[1g 6s 56d] Rodrigo de Vivar, El Cid veya El Campeador olarak da bilinen Kastilyalı bir şövalye, Avrupa’nın Arap işgaline karşı yürüttüğü savaşta öne çıkan, hakkında şiirler ve hikâyeler yazılmış epik bir kahramandı. Askeri alandaki dehası sayesinde büyük bir güç elde etti ve Arapların İber Yarımadası’ndaki baskın güçlerine bir sınır çekti.

Çernişevski'nin hayalini paylaşan işçi: Bizler makine değiliz

[2g 7s 12d] Chon Tae-il “Neden her zaman aç kalmak zorundayız? Neden hep yüreğimiz acımak zorunda” diye sorduğu günlüğünde hayalindeki işletmeyi kaleme alır. 25 sayfa boyunca çalışma ahlakına sahip, işçilere makine gibi davranmayan, örnek bir kıyafet şirketinden bahseder. Çernişevski'nin 'Nasıl Yapmalı' romanındaki kolektif giysi atölyesinin hayali, yazarın kaleme aldığı zamandan hemen hemen yüz yıl sonra Güney Koreli bir konfeksiyon işçisi tarafından paylaşılmıştır.

Arkeologların çözemediği soru: İlk tekerlek nerede yapıldı?

[2g 7s 14d] İnsanlar tekerleği 5 bin yıl önce icat etse de ortaya çıktığı ilk yer hâlâ gizemini koruyor. ‘Tekerleği yeniden icat etmek’ sözü bir klişe olsa da, yuvarlanan silindirler üzerindeki nesnelerin farklı kültürler tarafından birden fazla kez icat edildiği bilinen bir gerçek.

Sinn Féin İrlanda'da nasıl kazandı?

[3g 8s 2d] Milliyetçiliğin Sinn Féin’in yükselişiyle ilgisi nispeten azdı. Seçmenleri Sinn Féin’e, Yeşillere, Sosyal Demokratlara veya devleti neredeyse 100 yıldır yöneten partiler haricindeki herhangi bir partiye yönelten düzen karşıtı öfke, küreselleşmenin başarısızlığına karşı bir tepki değil.

Suriye’de Türk-Rus ilişkilerinin sınırları

[5g 8s 7d] Rusya bugün Türkiye’nin önemli ticaret ortağı. 2019 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi yaklaşık 30 milyar dolara ulaştı ve önümüzdeki yıllarda 100 milyara çıkarmayı planlıyorlar. Türkiye, Rus gaz kaynaklarına (ihtiyaçlarının yüzde 60’ı) büyük ölçüde bağımlı durumda ve ABD’nin Tahran’daki yaptırımları nedeniyle daha da bağımlı hale geldi (Türkiye’ye gaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 20’sini sağlıyor). Türkiye, Karadeniz’de 910 km uzunluğundaki Türk Akım hattının açılmasından sonra, yılın başından bu yana Rus doğal gaz arzı için önemli bir geçiş ülkesi haline gelmiştir.

Richard Sennett: Hükümet 'planım var' dediğinde şehir ölmeye başlar*

Kamusal İnsanın Çöküşü, Karakter Aşınması, Kapitalizmin Yeni Kültürü, Sınıfın Gizli Yaraları, Saygı: Eşit Olmayan Bir Dünyada gibi kitapların yazarı, dünyaca ünlü sosyolog Richard Sennett Gazete Duvar’a konuk oldu. Mühdan Sağlam, Sennett ile yükselişe geçen aşırı sağı, Trump’ın ABD için neyi ifade ettiğini, 'sosyalist' rüzgarlar estiren Bernie Sanders’ı, çokkültürlülüğün içinden geçtiği süreci, yeniden yükselen duvarları, kent yönetiminde olmazsa olmaz unsurları konuştu.

İklim krizi toplumsal karmaşayı nasıl tetikliyor?

Dünya’yı enlemesine kesen ‘İntertropikal Yakınsama Bölgesi’nin iklim krizi nedeniyle daralması bekleniyor. Bu daralma, Neotropik bölgelerin kuraklaşmasına ve iklim krizi kaynaklı sorunların artmasına neden olacak.

Dünya Forum... Ex Libris: Bir kralın mühründen, bir kitabın sahibine

“Ex Libris” (‘eklibris’ şeklinde okunur) Latince bir sözcüktür. Günümüzde, çoğunlukla kitap kapaklarının iç kısmına ya da ilk sayfalarına işlenen ve kitap sahibinin kimliğini belirten bir çizim ya da yazıyı içeren mülkiyet işaretidir. Sahibi tarafından, istek ve fikirlerine göre, kendi adını ve ex libris kelimesini taşıyan küçük bir grafik oluşturmak talebiyle başvurulan bir sanatçı tarafından üretilir.

Leningrad kuşatmasında açlıktan ölen Sovyet Jules Verne: Aleksandr Belyaev

Ölümlerden ölüm beğenilmez. Ama yaşamı boyunca yıldızlara bakıp geleceğin eşit ve adil komünist toplumunu hayal etmiş biri için faşist kuşatma altında donarak, açlıktan ölüp gitmek belki de en kötüsüdür.

Dünya Forum... Papa II. Urban: Dünya tarihine damgasını vuran rahip

Papa II. Urban, 1088’den 1099’a kadar Roma Katolik Kilisesi’ni yönetti. 1096 yılında, Kutsal toprakları Müslüman hükümdarların elinden almak için Hıristiyanlara çağrıda bulundu. Günahların affedileceğini ve Kutsal toprakların zenginliğinin kendilerine verileceğini vaat eden Papa, Avrupa'nın dört bir yanından gelen Hıristiyan şövalyeleri kutsal topraklara gitmeye ikna etti. Böylece, iki yüzyıl sürecek çatışmaların yanı sıra Avrupa ve Orta Doğu tarihini kökten değiştirecek olayların da başlatmış oldu.

ABD’li siyahların mücadelesinin kilit ismi: Ann Atwater

Ann Atwater’ın yaşamı, 1935’te topraklarını ürünleriyle kiralayan ebeveynlere doğan, siyah bir kadın olarak hiç de kolay değildi. 60’larda Kuzey Karolina’nın Durham kentinde, çatlaklarından dondurucu rüzgarı içine alan, ufacık bir evin kirasını tek başına çalışarak ödüyordu. Bir yandan kızıyla hayatta kalma mücadelesi veren Ann, ABD’li siyahların, beyazlar tarafından her türlü ırkçılığa maruz bırakıldığı bu yıllarda, bir Ku Klux Klan liderini nasıl insanlığın tarafına çekti?

İşkencede öldürülen komünist güzellik kraliçesi: Rogelia Cruz

'Miss Guatemala' Rogelia Cruz Martinez, San Carlos de Guatemala Üniversitesi'nde mimarlık öğrencisidir. Arkadaşlarının teşvikiyle katıldığı yarışmada birinci seçilmiş, ülkesini 'Kainat Güzelleri' yarışmasında da temsil etmiştir. Fakat o aynı zamanda Guatemala İşçi Partisi'nin (PGT) gençlik örgütü Juventud Patriotico del Trabajo'nun bir üyesidir...