Beklenmedik bir anda: Lenin!
Suyun altında yosunlanırken, bir duvarın arkasında paslanırken, ormanlar arasında yatarken, müzede yadırgayarak izleyen gözlere bakarken... Bolşevik lider Vladimir Lenin'in heykelleri dünyanın beklenmedik yerlerinde karşınıza çıkabilir!
DUVAR - Sovyetler Birliği'nin yıkılmasından bu yan yerlerinden edilmiş Lenin heykelleri, aynı zamanda 'kapitalizm zaferinin' bir sembolü haline gelmiş bulunuyor. Hatta sadece sökülmekle ya da sürülmekle bırakılmayıp, McDonalds logosu ile aynı kadraja alınarak yeni bir sembole de dönüştürülebiliyor... Elbette bunun için devrimin önderinin heykellerinden daha uygun bir sembol olamaz!
Aşağılamalar bir tarafa bunlar madalyonun sadece bir yüzü, bütün Lenin heykelleri aynı kaderi paylaşmıyor ya... Kısaca bazı rakamlardan bahsedelim. Sovyetler Birliği'nde 1991 yılı itibariyle 14 bin 290 Lenin heykeli bulunuyordu. Günümüzde eski Sovyet coğrafyasında bu rakam 7 bin 194'e geriledi. Bu gerilemede aslan payı Baltık ülkelerinde ve son dönemde Ukrayna'da olsa da toplamda yarı yarıya bir düşüş var. Düşüşün ne çok az ne de çok fazla olduğu bu rakamları başka tartışmalara havale edelim ve biz yüzümüzü sadece Sovyetler Birliği'nde değil dünyanın çeşitli yerlerinde hâlâ ayakta duran heykellere çevirelim. Bu heykellerin öyküleri şüphesiz Sovyetler'deki Lenin heykellerinden daha ilginç. Hatta sınırlarımızı biraz daha daraltıp, sadece kapitalist ülkelerdeki Lenin heykellerinin peşine düşersek karşımıza daha sıra dışı hikayeler çıkacak: Adına saygıyla yeni dikilenlerden, kişisel estetik anlayışlarına; süs olarak kullanılanlardan, sanat objelerine...
İKİZ KULELERE BAKAN LENİN
Kapitalist ülkelerdeki Lenin turumuza kapitalizmin kalesinden başlayalım: Evet ABD'de de Lenin heykeli bulunuyor, üstelik sadece bir tane de değil! İlk durağımız New York'ta, 'Kızıl Meydan' isimli bir binanın çatısı. Yaklaşık üç buçuk metre büyüklüğündeki Lenin heykeli, sokaktan rahatça fark ediliyor. Heykel şu an Kızıl Meydan binasının el değiştirmesi dolayısıyla karşısındaki apartmanın üzerine taşınmış. Öyküsü ise oldukça ilginç: Sovyet heykeltraş Yuri Gerasimov'un yaptığı eser, üç ABD'li fotoğrafçı tarafından 1990'lı yıllarda, Moskova'nın dışındaki bir dacadan alınmış. Evrensel'den Ekim Kılıç, heykeli ziyaret edip hikayenin ayrıntılarını araştırmış:
Fotoğraf: Evrensel
“[Binanın ortaklarından New York Üniversitesi İşletme Bölümü Emekli Öğretim Görevlisi Michael] Rosen’in röportajlarına baktığınızda heykeli sahiplenmesinin sebebinin biraz 'retro' aşkından olduğu anlaşılıyor. Ve sonunda Rosen ile fotoğraf sanatçılarının yolları 1989’a doğru yani Rosen’in apartmanı planlamaya başladığı yıla doğru kesişiyor. Rosen ve apartmanın diğer sahipleri Lenin heykelini 5 Temmuz 1991’de açılacak apartmanın çatısına dikmek için sahipleniyorlar. Rosen e-posta aracılığı ile yaptığımız röportajda heykeli yapan heykeltıraşla tanışmadığını belirtti. Böylesi bir fikrin nereden çıktığını sorduğumuzda ise kendisinin sembollerin bir karışımından, Aşağı Doğu Manhattan bölgesinin işçi hakları hareketini ve kendi kişisel arka planını yansıtmasından keyif aldığını söyledi.”
Rosen başka bir röportajında Lenin'i "gözünü Dünya Ticaret Merkezi'ne yani İkiz Kuleler'e dikmiş şekilde dikkatlice yerleştirdiklerinden" bahsediyor. 1990'larda bastırdıkları bir kartpostalda Lenin'in İkiz Kuleler'e 'seslenişi' rahatça görülüyor...
.
EV İPOTEĞİYLE ALINAN HEYKEL
Beş buçuk metre uzunluğunda ve 7 ton ağırlığındaki sıradaki heykelimiz Washington–Seattle'dan. Heykel, ABD'ye Slovakya'dan giriş yapmış. Ancak aslında Bulgar heykeltıraş Emil Venkov onu Çekoslovakya Komünist Partisi için yapıyor. Seattle'a gelişiyse aracılık yapan İngilizce öğretmeni Lewis E. Carpenter sayesinde.
Carpenter, evini ipotekleyerek satın aldığı ve nakliyesini sağladığı heykeli ilk bulduğunda, içinde evsiz bir insan yaşamaktadır! Tabii bu sırada yetkilileri heykelin taşıdığı sanatsal değer konusunda da ikna etmesi gerekir. Fakat Carpenter kısa süre sonra, 1994 yılında araba kazasında hayatını kaybedince ailesi heykel borcunu kapatmak için alıcı çıkana kadar eseri Fermont Bölgesi'ne kiralar. İstenen fiyat 250 bin dolardır. Bu sırada Fermont yönetimi Soğuk Savaş sembolü olarak heykeli kasaba merkezine yerleştirir.
.
New York'taki Lenin heykeli kent merkezine yeterince uzak bir mesafede çatılarda olaysız bir şekilde dururken, Seattle'daki Lenin'in durumu daha 'kritik'. Öyle ki yerleşim yerinin merkezindeki bu heykel bu güne kadar türlü saldırı ve protestolara maruz kalmış. Heykelin kaldırılması yönünde kampanyalar yer yer yeniden gündeme gelebiliyor.
HİNDİSTAN'DA RENKLİ LENİN
Hamburgercilerden kumarhanelere, ABD'de epeyce Lenin heykeli öyküsü var ancak şimdi başka ülkelere, mesela Hindistan'a gidelim... Dünyadaki Lenin heykellerini ikiye ayırmanın zamanı geldi. Kimi heykeller Lenin'in şahsına adanarak dikilmişken diğerleri sanatsal ya da ticari farklı kaygılarla dikiliyor. Hindistan 3 tanesi oldukça büyük ve gösterişli olmak üzere 4 tane Lenin'e adanmış heykele sahip. Bunların çoğunluğu Sovyetler-Hindistan ilişkilerinin katkısıyla dikilmiş olsa da, günümüzde Lenin'in doğum günü ya da Ekim Devrimi yıldönümü gibi anmalarda ziyaret ediliyor.
.
Fakat ülkede bir tane Lenin heykeli var ki, 'sıra dışılıkta' kimse eline kolay kolay su dökemez. Bugüne kadar yapılmış belki en renkli Lenin heykeli Morjim'de bulunuyor. Bu kent dünyanın pek çok yerinden olduğu gibi Rusya'dan da turistlerin akın ettiği Goa Bölgesi'nde. Burada "küçük bir Rusya'nın" varlığından söz etmek abartılı olmaz. Rus lokantaları, tatil köyleri, hatta kreşleri bile bulunuyor! Heykel, 2000'li yıllarda Morjim'deki bir tatil tesisinin Rus sakinlerinin inisiyatifleriyle, yaklaşık bir insan boyunda inşa edilmiş. Malzemesi bölgedeki geleneksel heykeller gibi ahşap.
.
GÜNEY KUTBU'NUN DENİZE EN UZAK NOKTASI
Şimdi yönümüzü farklı yerlere çevirelim. Afrika'nın ve Madagaskar'ın doğusunda küçük bir ada ülkesi olan Mauritius, büyük bir Lenin heykeline ev sahipliği yapıyor. Başkent Port Louis'deki heykel 1972'de Sovyet balıkçı üssündeki denizciler aracılığıyla inşa edilmiş. Restore edildikten sonra Les Salines yarımadasındaki parkta palmiye ağaçlarının arasındaki yerini koruyor.
.
Hazır Mauritius'a gelmişken, başlangıçta kendimize çizdiğimiz 'kapitalist ülkeler' sınırını ihlal ederek biraz daha güneye, Antarktika'ya geçebiliriz. Güney Kutbu'nun okyanusa en uzak noktasına doğru yola çıkan Kanadalı ve İngiliz bilim insanları Lenin heykeliyle karşılaşmalarını şöyle anlatıyor: "Hedefe varmamıza 6 km. kalmıştı. Ufukta bir karaltı fark ettik. Yaklaştıkça bir büst belirmeye başladı. Bu, Lenin'den başkası değildi... İnanılır gibi değildi... O denli gerçek üstüydü... Öylesine bitkin düşmüştük ki, Lenin'in sorgulayıcı bakışları altında hemen oracıkta kamp kurduk."
.
Dünyanın en ücra ve en soğuk yerlerinden birindeki Lenin heykelinin dikilme öyküsü, en az İngiliz ve Kanadalıların karşılaşma anı kadar ilginç. 1958'de Evgeny Tolstikov liderliğindeki Sovyet bilim insanları motorlu araçlarla gittikleri Güney Kutbu'nun bu noktasına 'Erişilmezlik İstasyonu'nu kurar. İstasyonun kulesine ise Moskova'ya doğru bakan plastik bir Lenin heykeli yerleştirilir. Yıllar sonra istasyon karlar altında kalır. Ancak bugün, kaşiflerin betimlemelerine göre kilometrelerce uzaktan dahi Lenin'in heykeli 'sanki dün dikilmiş gibi' hâlâ görülebiliyor.
.
FABRİKATÖRÜN ÖZEL İLGİSİ
Son olarak Avrupa'ya seyahat ederek turumuzu tamamlayalım. Lenin'in 1917'de İsviçre'deki sürgününden sonra ülkesine dönerken izlediği güzergahın Almanya'dan sonraki durağı olan İsveç, yine ilginç bir heykeline ev sahipliği yapıyor. Wiwood isimli kereste fabrikasının girişinde binaya gelenleri 3.7 metrelik Lenin selamlıyor. Heykelin asıl memleketi Letonya. 1959 yılında V. Mitskeviç ve J. Bayars isimli iki heykeltraş tarafından yapılan eser 2000'li yılların ortalarında Witwood şirketinin sahibi Kalevi Hämäläinen'e Letonyalı partnerleri tarafından hediye olarak geliyor. Verdiği bir röportajda Hämäläinen, 'Sovyet kültürü ve propaganda sanatına karşı özel bir ilgisi olduğundan' bahsediyor.
.
'KAVGAYA DEVAM EDECEK GENÇ DALLAR DOĞACAK'
Son olarak bahsedeceğimiz heykel, tüm gördüklerimizden daha farklı. İspanya'nın Bask Özerk Bölgesi'nin en büyük kenti olan Bilbao'nun bir işçi mahallesi olan Otxarkoaga'daki Kepa Enbeita Urretxindorra Parkı, Karl Marx ve Lenin'in yan yana durduğu bir anıta sahip. Heykelin 'memleketi' Sovyetler Birliği'nin Madrid elçiliği.
.
Ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte bu büstün yeni ev arayışı, Otxarkoaga'daki mahalle örgütlenmelerinin çabalarıyla son bulmuş. 1993 yılında parka yapılan anıtın üzerine yazılan sözlerse son derece anlamlı. Sözleri ünlü Bask sanatçı Mikel Laboa'ya ait olan 'Izarren Hatsua' yani 'Yıldız Tozu' şarkısından alınan dizelerin Türkçesi söyle:
Bizlerin doğduğu gövdenin aynısından
Kavgaya devam edecek genç dallar doğacak..
Bugüne kadar çeşitli saldırılara rağmen sağlamlığını koruyan anıtın bulunduğu park, her yıl düzenlenen 'Lenin Engua' yani 'Lenin Günü' etkinliklerinde çeşitli komünist hareketlerden insanlar tarafından ziyaret ediliyor.
Kaynaklar ve daha detaylı bilgilerin yer aldığı linkler:
http://forgotten-ny.com/2010/11/red-square/
https://ephemeralnewyork.wordpress.com/tag/red-square-apartment-building/
http://weirdandwonderfulamerica.com/lenin-on-top-of-an-apartment-complex-new-york-city/
http://thevillager.com/2017/06/15/lenin-rises-again-on-lower-east-side/
http://thevillager.com/2016/09/23/lenin-finds-a-new-home-on-l-e-s/
https://www.evrensel.net/haber/329910/finans-dunyasinin-kalbinde-bir-lenin-el-salliyor
https://en.wikipedia.org/wiki/Statue_of_Lenin,_Seattle
http://leninstatues.ru/place/ssha
http://www.hurriyet.com.tr/dunya/antarktikada-kasifleri-lenin-karsiladi-5823522