Covid aşıları virüs bulaşmasını durdurabilir mi?
Küresel salgını kontrol altına almak için viral yayılmayı engelleyen aşılamalar yapılması gerekiyor ama bu özelliği saptamak hiç de kolay değil. Aşılanan bireyler ve yakın temasta olduğu kişiler üzerinde yürütülen çeşitli araştırmalar bu sorunun cevabını ortaya çıkarıyor.
Smriti Mallapaty
Çeşitli ülkeler, Covid-19’u önleyen aşıları piyasaya sürürken, aşılamaların insanların enfekte olmasını ve SARS-CoV-2 virüsünü başkalarına bulaştırmasını durdurup durduramayacağı hakkındaki araştırmalar devam ediyor. Yeterli sayıda insana bulaşmayı engelleyen aşılar yapılırsa, bu, salgının kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.
İlk incelemeler, en azından bazı aşıların bulaşmayı önleyici bir etkiye sahip olma ihtimalinin yüksek olduğunu gösteriyor. Yine de bu etkiyi -ve ne kadar güçlü olacağını- teyit etmek şimdilik zor; çünkü belirli bir bölgedeki enfeksiyonlarda görülen düşüş, karantinalar ve davranış değişiklikleri gibi başka etkenlerle de izah edilebilir. Bununla birlikte, virüs asemptomatik taşıyıcılardan yayılabilir ve bu durum enfeksiyonların saptamasını zorlaştırır.
Massachusetts eyaletinin Boston kentinde bulunan Harvard T. H. Chan Halk Sağlığı Okulu’nda görevli bulaşıcı hastalıklar epidemiyoloğu Marc Lipsitch, “Bunlar yürütülmesi en zor çalışmalar arasındadır” diyor. “Bu alanda çalışan bizler, iştahlı bir şekilde, ortaya çıkan küçük veri parçalarından nelere ulaşabileceğimizi anlamaya çalışıyoruz” diye ekliyor. Önümüzdeki birkaç hafta içinde bazı çalışmalardan sonuçlar alınması bekleniyor.
Covid-19 aşılarıyla yapılan klinik denemelerin büyük kısmı aşıların hastalığı önlediğini gösterirken, bazı denemeler aşılamanın enfeksiyonu da önleyebileceğine dair ipuçları sundu. Washington eyaletinin Seattle kentinde bulunan Fred Hutchinson Kanser Araştırma Merkezi’nde görev yapan bir aşı uzmanı olan Larry Corey, ilk etapta insanların enfeksiyona yakalanmasını engellemede yeterince etkili olan bir aşının, bulaşmayı azaltmaya da yardımcı olacağını dile getiriyor.
Moderna’nın Boston’da üretilen aşısının denemeleri sırasında, araştırmacılar, vücutlarında viral RNA olup olmadığını görmek amacıyla tüm katılımcılardan örnek aldılar. İki dozluk aşının ilk dozunu alan insanlar arasında, plasebo aşı alanlara kıyasla, asemptomatik enfeksiyon vakalarında üçte iki oranında bir düşüş gözlemlediler. Bununla birlikte, insanları yaklaşık bir ay arayla yalnızca iki defa test etmişlerdi ve bu yüzden bazı enfeksiyon vakalarını gözden kaçırmış olmaları mümkündür.
Oxford Üniversitesi ile AstraZeneca’nın ortaklaşa ürettiği aşının İngiltere’de yapılan denemeleri sırasında her hafta katılımcılardan örnek alındı ve aşılanmamış gruba kıyasla aşılanmış katılımcıların bir alt grubu arasında asemptomatik enfeksiyonlarda yüzde 49.3’lük bir azalma yaşandığı öngörüldü.
Merkezi New York kentinde bulunan ve önde gelen bir diğer Covid-19 aşısı üreticisi olan Pfizer, aşılamanın enfeksiyonu engelleyip engellemeyeceği konusunda ABD ve Arjantin’de yürütülen aşı denemelerinde iki haftada bir katılımcılardan örnek almaya başlayacağını açıkladı.
BULAŞMAYI AZALTABİLİR Mİ?
Aşıların bulaşma olasılığını engellememesi ya da büyük oranda azaltmaması da muhtemel. Bununla birlikte, aşılar, hastalığa yakalanan insanları virüsü daha az iletici ya da daha az bulaştırıcı hale getirebilir ve böylece bulaşmayı azaltabilir.
İsrail’deki çeşitli araştırma grupları, SARS-CoV-2 testi sonradan pozitif çıkan aşılanmış kişilerde viral parçacıkların konsantrasyonu olan ‘viral yükü’ ölçüyorlar. Araştırmacılar, viral yükün bulaşıcılık için iyi bir gösterge olduğunu buldular.
Bir araştırma grubu, gerçekleştirdiği ön incelemede, enjeksiyondan sonraki ilk iki haftada virüse yakalananlarla karşılaştırıldığında, Pfizer aşısının ilk dozunu aldıktan sonraki iki ilâ dört hafta içinde SARS-CoV-2 ile enfekte olan az sayıdaki insanda viral yükte önemli bir düşüş olduğunu gözlemledi. Connecticut eyaletinin New Haven kentinde bulunan Yale Halk Sağlığı Okulu’nda bulaşıcı hastalıklar modelleyici olan Virginia Pitzer, “Eldeki veriler, aşılamanın enfeksiyonu tamamen engellemese dahi Covid-19 vakalarının bulaşıcılığını azaltabileceğine dair kesinlikle ilgi çekici ve düşündürücü bilgiler içeriyor” diyor. Bunun yanı sıra, Oxford/AstraZeneca denemesinde, aşılanmış küçük bir grupta, aşılanmamış katılımcılara kıyasla viral yükte daha büyük bir azalma da gözlemlendi.
Öte yandan, araştırmacılar, viral yükte gözlemlenen bu düşüşün bir insanı gündelik hayatta daha az bulaşıcı hale getirmek için yeterli olup olmadığının henüz net olmadığını belirtiyorlar.
ALTIN STANDART
Araştırmacılar, aşıların gerçekten de bulaşmayı engelleyip engellemediğini tespit etmek amacıyla, aşılanmış kişilerin yakın temaslarını takip ederek dolaylı biçimde enfeksiyondan korunup korunmadıklarını gözlemliyorlar.
Nottingham Üniversitesi’nde görevli araştırmacılar, İngiltere’de yüzlerce sağlık çalışanı üzerinde sürdürülen ve PANTHER adıyla bilinen bir çalışma kapsamında, ilk salgın dalgasının yaşandığı dönemde, yani geçen yılın nisan ve ağustos ayları arasında sağlık çalışanlarını ve birlikte yaşadıkları insanları SARS-CoV-2 antikorları ve viral RNA bağlamında testten geçirdiler. Nottingham Üniversitesi’nde görevli genetik epidemiyolog Ana Valdes, yakın temaslılar açısından enfeksiyon riskinin azalıp azalmayacağını görmek amacıyla, Pfizer aşısı yapıldıktan sonra bu işçilerden bazılarını ve ayrıca aşılanmamış yakın temaslılarını yeniden testten geçireceklerini ifade ediyor. Valdes, eğer risk azalırsa, bunun, aşıların büyük ihtimalle bulaşmayı önlediği anlamına geleceğini söylüyor.
İsrail’deki araştırma grupları da bir üyesi aşılanan haneleri incelemeyi planlıyor. Eğer bu insanlar virüse yakalanırsa, araştırmacılar virüsü diğer ev üyelerine bulaştırıp bulaştırmadıklarını görebilecekler.
Brezilya’daki bir aşı denemesinde, Pekin merkezli ilaç şirketi Sinovac tarafından üretilen Covid-19 aşısının dozları, birkaç ay içinde aşamalı biçimde Serrana kasabasında rastgele biçimde uygulanacak. Bu yaklaşım, aşılanmış bölgelerde Covid-19’da yaşanan azalmanın aşılanmamış bölgelerdeki bulaşmanın azalmasına da katkıda bulunup bulunmadığını ortaya koyabilir. Kanada’nın Montreal kentindeki McGill Üniversitesi’nde Bulaşıcı Hastalık Epidemiyolojisti olan Nicole Basta, bu denemenin aşıların dolaylı etkilerini göstereceğini ifade ediyor.
Basta, aşıların bulaşmaya karşı ne kadar iyi koruduğunu görebilmek için bireyler ve daha büyük topluluklar bağlamında çalışmalar yürütülmesine ihtiyaç duyulduğunu söylüyor. “Gerçekten tüm yelpazeyi kapsayan kanıtlara ihtiyacımız var” diye ekliyor.
Yazının orijinali Nature sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)