'Canavar' kara delikler konak galaksilerini öldürmüş olabilir
Bilim insanları, 'ölü' galaksilerin kaynağının kara delikler olabileceğine işaret ediyor.
Keith Cooper
Kimi canavar kara deliklerin galaksilerindeki yıldız oluşumunu durdurduğunu ortaya koyan kanıtlar, 12.5 milyar yıl öncesine, evrenin ilk dönemine uzanan bir araştırma sırasında ortaya çıktı. Soğuk moleküler hidrojen gazı bulutları çöktüğünde, parçalandığında ve yoğunlaştığında yıldızlar meydana gelir. Yıldız oluşum süreci, diğer birçok galakside olduğu üzere Samanyolu’nda da sürüyor; buna karşın, büyük eliptik galaksiler gibi bazıları milyarlarca yıl önce yıldız oluşumlarına son vermiş gibi görünüyor.
KARA DELİKLERLERİN KARANLIK ETKİSİ
Gökbilimciler, bir galaksinin merkezinde bulunan süper kütleli bir kara deliğin yörüngesinde dönen malzemenin uzaya yaydığı güçlü radyasyon biçimindeki geri bildirimin, o galakside var olan moleküler gazı ısıtabileceğinden ve yıldız yaratacak biçimde çökmesini önleyebileceğinden ve bu gazı bir galaksiden tamamen silebileceğinden şüpheleniyorlar. Buna benzer galaksiler “kırmızı ve ölü” diye nitelendirilir, zira yıldız oluşumu bir kez sona erdiğinde, geride kalan tek yıldızlar uzun ömürlü, serin ve kırmızı yıldızlar olur.
Kara deliklerden gelen geri bildirimlerin yıldız oluşumunu baskılayabileceğini düşündüren pek çok dolaylı kanıt bulunsa da, gökbilimciler hâlâ bu sürecin gerçekleştiğini gösteren kesin gözlemler bekliyor ve bunun nasıl olduğunu anlamaya çabalıyorlar. Şimdiyse, bir araştırma ekibi, ilkel evrendeki yıldız oluşumunu durduran galaksilerin, yıldız oluşturmayı sürdüren galaksilerdekinden daha aktif olan merkezi kara delikler barındırdıklarını ortaya koydu.
Japonya’da bulunan SOKENDAI’den (İleri Araştırmalar Yüksek Lisans Üniversitesi) Kei Ito öncülüğünde bir ekip, faal kara deliklerin ve kırmızı ölü galaksilerin birbiriyle bağlantılı olduğu hipotezini sınamak amacıyla ‘Uzak Galaksiler için Kozmik Evrim Araştırması’ (kısaca COSMOS) arşivlerini araştırdı. COSMOS, Hawaii’de konuşlu Subaru Teleskopu, New Mexico’da bulunan Çok Büyük Dizi Radyo teleskopu, Hubble Uzay Teleskopu ve Avrupa Uzay Ajansı’nın XMM-Newton X-ışını teleskopu gibi en büyük ve en güçlü teleskoplardan bir kısmını içeriyor.
EVREN’İN OLUŞUMUNDAN KISA SÜRE SONRA ORTAYA ÇIKTILAR
Ito’nun ekibi, en eski galaksilerin Büyük Patlama’dan sadece 1,3 milyar yıl sonra meydana geldiği döneme, 9,5 milyar ilâ 12,5 milyar yıl önce var olan galaksilere göz attı. Araştırmacılar aktif kara deliklerden yayılan X-ışını ve radyo sinyallerini arıyorlardı; fakat bu sinyaller fazlasıyla zayıf olduğundan, sinyal-gürültü oranını iyileştirmek ve ardından ortalama birleştirilmiş verilere ulaşmak amacıyla bu uzak galaksilerin birkaçının X-ışını ve radyo görüntülerini birleştirmek ya da “istiflemek” zorunda kaldılar. Araştırma ekibi, kırmızı ve ölü galaksilerin, aynı dönem boyunca yıldız oluşturmayı sürdüren galaksilerden daha güçlü kara delik aktivitesi barındırdığını ortaya çıkardı.
Nisan ayında The Astrophysical Journal adlı dergide yayınlanan yeni bulgular, kara delik geri bildiriminin yıldız oluşumunu durdurduğunu ispat etmemesine karşın, aktif kara delikleri kırmızı ve ölü galaksilere bağlayarak, hipotezi destekliyorlar. Bilim insanları, NASA’nın James Webb Uzay Teleskobu’nun bu yaz bilimsel operasyonlarına başlamasının ardından daha fazla kanıt toplamasını umut ediyorlar.
Yazının orijinali Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)